Trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ? Phân biệt trẻ chậm nói và tự kỷ

Chậm phát triển ngôn ngữ là triệu chứng điển hình ở trẻ tự kỷ. Do đó, không ít bậc phụ huynh băn khoăn trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ hay không. Thông tin trong bài viết sẽ giúp các bậc phụ huynh giải đáp thắc mắc, đồng thời biết cách phân biệt trẻ tự kỷ và trẻ chậm nói.

Trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ không?

Khả năng ngôn ngữ của trẻ phát triển từ rất sớm. Khoảng 3 – 6 tháng đầu tiên, trẻ đã bắt đầu phát âm được những từ đơn giản như “a”, “ba”, “bà” và trẻ rất chăm chú khi bố mẹ nói chuyện với mình. Ở giai đoạn này, ánh mắt của trẻ cũng bắt đầu linh hoạt và có phản ứng quay đầu nhìn về phía có tiếng động. Về sau, khả năng ngôn ngữ của trẻ sẽ phát triển nhanh và dần hoàn thiện theo thời gian.

Tuy nhiên, một số trẻ có thể chậm nói hơn bình thường. Trẻ chậm phát âm hơn so với những trẻ cùng tuổi, phát âm không chuẩn, nói ngọng,… Chậm nói có thể xảy ra do rất nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có tự kỷ. Chính vì vậy, không ít phụ huynh băn khoăn liệu trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ hay không?

Trước khi làm rõ vấn đề này, cần phải hiểu rõ tự kỷ là gì. Tự kỷ là một dạng rối loạn phát triển thần kinh khởi phát từ rất sớm (đa phần trước 36 tháng tuổi) với đặc trưng là khiếm khuyết về ngôn ngữ, thiếu tương tác xã hội, hành vi định hình, rập khuôn. Tự kỷ cũng có thể gây ra một số triệu chứng khác như tăng động, rối loạn cảm xúc, các vấn đề thể chất,…

Một trong những triệu chứng điển hình của trẻ tự kỷ là chậm nói. Tuy nhiên, không phải trẻ nào chậm nói cũng bị tự kỷ. Chậm nói có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác như các vấn đề thính giác, lưỡi, vòm miệng, rối loạn ngôn ngữ do tiếp xúc với thiết bị điện tử thường xuyên, gia đình ít quan tâm, chăm sóc,…

Về cơ bản, trẻ chậm nói vẫn phát triển ngôn ngữ nhưng chậm hơn so với trẻ đồng trang lứa. Trẻ có thể phát âm, hiểu được câu nói của người khác và biết trả lời nhưng từ ngữ hạn hẹp, phát âm chưa chuẩn. Trẻ chậm nói vẫn có đáp ứng khi nghe được câu hỏi từ bố mẹ hay nghe thấy ai đó gọi tên mình. Khuôn mặt trẻ linh hoạt, biết thể hiện cảm xúc, tâm trạng qua ánh mắt và cử chỉ.

Trong khi đó, trẻ bị tự kỷ gần như không có nhu cầu giao tiếp, trẻ không có phản ứng khi bố mẹ gọi tên mình và luôn né tránh ánh mắt của người khác. Ngoài việc chậm nói, những kỹ năng khác như vận động, hành vi,… đều không phát triển bình thường. Trẻ tự kỷ sống trong thế giới riêng, không có nhu cầu tương tác qua lại với bất cứ ai và cũng không đòi hỏi sự chăm sóc từ bố mẹ.

Phân biệt trẻ chậm nói đơn thuần và tự kỷ chậm nói

Chậm nói và tự kỷ rất bị nhầm lẫn – đặc biệt là khi các vấn đề về rối loạn phát triển thần kinh chưa thực sự được quan tâm như hiện nay. Rất nhiều gia đình vì nghĩ đơn giản là do trẻ chậm nói nên bỏ lỡ mất “thời điểm vàng” cho trẻ chẩn đoán và can thiệp trị liệu.

Tự kỷ là một dạng rối loạn phát triển thần kinh có mức độ nghiêm trọng. Trẻ mắc chứng bệnh này phải đối mặt với những khiếm khuyết về ngôn ngữ, hành vi,… suốt đời. Vậy nên việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời là cách duy nhất để cải thiện bệnh trạng.

Nếu chưa biết cách phân biệt trẻ chậm nói và tự kỷ, thông tin hữu ích sau sẽ giúp các bậc phụ huynh rõ hơn về vấn đề này:

1. Biểu hiện của trẻ chậm nói

Trẻ chậm nói là tình trạng trẻ chậm phát triển ngôn ngữ hơn so với bình thường. Khả năng phát âm của trẻ kém nhưng khả năng nghe, hiểu và ngôn ngữ cơ thể (ánh mắt, cử chỉ) vẫn phát triển.

Trẻ chậm nói đơn thuần sẽ có những biểu hiện sau:

• Chậm nói nhưng vẫn hiểu được lời nói, ánh mắt và cử chỉ của bố mẹ.
• Trẻ vẫn tương tác với mọi người như bình thường.
• Có phản ứng quay đầu lại khi bố mẹ gọi tên.
• Vẫn có thể trả lời khi bố mẹ hỏi (tuy nhiên vì chưa thể phát âm chuẩn nên câu trả lời đôi khi rời rạc, không rõ nghĩa)
• Một số trẻ có thể không nói nhưng vẫn phản hồi lại yêu cầu của bố mẹ bằng ánh mắt, hành động và biểu cảm khuôn mặt.
• Khả năng vận động và các kỹ năng khác vẫn phát triển như bình thường.

Có rất nhiều nguyên nhân khiến trẻ chậm nói. Khi nhận thấy những dấu hiệu trên, gia đình nên cho trẻ thăm khám sớm. Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ có thể được khắc phục nếu can thiệp chẩn đoán và điều trị sớm.

2. Dấu hiệu nhận biết trẻ tự kỷ

Tự kỷ xuất phát từ rối loạn ở hệ thần kinh trung ương, không đơn thuần do các vấn đề thính giác, lưỡi và vòm miệng như tình trạng chậm nói. Bất thường ở hệ thần kinh trung ương khiến khả năng ngôn ngữ của trẻ chậm phát triển hơn bình thường.

So với tình trạng chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ tự kỷ có những đặc điểm sau:

• Trẻ không bập bẹ khi đủ 12 tháng tuổi, một số trẻ có thể phát âm nhưng đa phần là âm thanh kỳ dị, vô nghĩa. Không phải là “a”, “ba” hay “bà” giống như trẻ khỏe mạnh.
• Trẻ đủ 12 tháng tuổi nhưng không biết dùng ngón tay để chỉ và không biết sử dụng cử chỉ/ điệu bộ khi giao tiếp.
• Không thể nói các từ đơn khi đủ 16 tháng tuổi.
• Không nói được 2 từ khi đủ 24 tháng tuổi.
• Trẻ không có nhu cầu giao tiếp và không có bất cứ tương tác nào với người khác – kể cả bố mẹ.
• Ánh mắt đờ đẫn, né tránh ánh nhìn của người khác và bản thân trẻ không biết cách dùng ánh mắt, cử chỉ để thể hiện cảm xúc.
• Một số trẻ tự kỷ có thể nói được nhưng đa phần là bắt chước những câu nói trên tivi. Trẻ không biết cách dùng ngôn ngữ để giao tiếp và thể hiện mong muốn, nhu cầu của mình.
• Kỹ năng ngôn ngữ, giao tiếp của trẻ tự kỷ có thể bị mất ở bất cứ độ tuổi nào.

Ngoài những bất thường ở ngôn ngữ (giao tiếp), trẻ tự kỷ còn có các triệu chứng khác như:

• Không có bất cứ phản ứng gì khi bố mẹ gọi tên
• Không có mối liên kết nào với gia đình
• Không đòi hỏi được bố mẹ chăm sóc, nuông chiều
• Có các hành vi định hình như quay tròn người, lắc lư, nghiêng người, kiễng gót,…
• Trẻ có thể sợ hãi, lo lắng quá mức khi môi trường thay đổi (thay đổi quần áo, kiểu tóc, món ăn,…)
• Trẻ có thể dành hàng giờ để chơi với món đồ mà mình thích nhưng thường không tham gia các trò chơi đóng vai phù hợp với lứa tuổi.

Các triệu chứng của tự kỷ khởi phát từ rất sớm. Nếu chú ý, gia đình có thể nhận biết các biểu hiện bất thường để con trẻ được chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Ở nước ta, khoảng 50% trẻ tự kỷ không có khả năng ngôn ngữ. Hơn nữa, việc can thiệp trẻ tự kỷ cũng còn rất nhiều khó khăn và hạn chế. Vì vậy, gia đình cần phát hiện sớm để trẻ được can thiệp sớm và tích cực.

Cha mẹ cần làm gì khi nghi ngờ trẻ bị chậm nói, tự kỷ?

Chậm nói và tự kỷ là hai vấn đề dễ bị nhầm lẫn với nhau. Tuy nhiên, dù mắc bệnh lý nào, trẻ cũng cần được thăm khám và điều trị sớm. Trẻ chậm nói vẫn có khả năng hiểu và có nhu cầu tương tác với mọi người. Vì vậy, nếu được can thiệp sớm và đúng cách, khả năng ngôn ngữ của trẻ sẽ được cải thiện nhanh chóng.

Ngược lại, tự kỷ gây ra rất nhiều khiếm khuyết về hành vi, ngôn ngữ và tương tác xã hội. Để cải thiện bệnh trạng, đòi hỏi phải kết hợp nhiều phương pháp từ liệu pháp ngôn ngữ, tâm lý trị liệu, vật lý trị liệu và các biện pháp y sinh học khác. Trẻ tự kỷ cũng cần được giáo dục bằng phương pháp đặc biệt để cải thiện những thiếu hụt về ngôn ngữ, hành vi định hình và thiếu tương tác xã hội.

Nếu nghi ngờ trẻ bị chậm nói hoặc tự kỷ, điều đầu tiên gia đình nên làm là đưa trẻ đến gặp bác sĩ chuyên khoa. Sẽ không dễ dàng để gia đình có thể chấp nhận việc trẻ bị tự kỷ. Tuy nhiên, tâm lý chống đối và phủ nhận hoàn toàn không giúp trẻ khỏe mạnh.

Gia đình nên cố gắng bình tĩnh, chấp nhận rằng con trẻ có khiếm khuyết về thần kinh và chủ động tìm hiểu những thông tin về bệnh. Điều này sẽ giúp ích rất nhiều trong việc chăm sóc trẻ. Hiện nay, các phương pháp can thiệp cho trẻ tự kỷ còn rất hạn chế. Sự hỗ trợ từ gia đình sẽ giúp cho quá trình điều trị có những bước tiến tích cực và bản thân trẻ sẽ được sống trong môi trường lành mạnh, yêu thương.

Hy vọng qua những thông tin trên, các bậc phụ huynh đã hiểu rõ hơn về vấn đề Trẻ chậm nói có phải bị tự kỷ không? Hiểu rõ vấn đề này sẽ giúp gia đình chủ động đưa trẻ đến thăm khám và điều trị. Như đã đề cập, hiện nay các phương pháp can thiệp vẫn còn nhiều hạn chế. Vì vậy, trẻ tự kỷ rất cần sự nỗ lực và chăm sóc từ gia đình.

Tham khảo thêm:

• Trẻ tự kỷ có hay cười không? Giải đáp thắc mắc
• 10 dấu hiệu trẻ sơ sinh bị tự kỷ cần phát hiện & can thiệp sớm
• Nhận biết trẻ tự kỷ qua tiếng khóc: Liệu có chính xác?
• Bài Test trẻ chậm nói giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời