Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Nguyên nhân và cách can thiệp

Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ có thể là dấu hiệu cảnh báo của các bệnh lý ở trẻ, những vấn đề về thính giác hoặc có liên quan đến tác động từ môi trường sống. Tình trạng này nếu không được cải thiện tốt sẽ gây nên nhiều ảnh hưởng đối với khả năng học tập của trẻ, đồng thời là rào cản rất lớn đối với sự phát triển trong tương lai của trẻ nhỏ. 

Thế nào là trẻ chậm phát triển ngôn ngữ?

Ngôn ngữ được xem là công cụ quan trọng của giao tiếp, nó giúp truyền tải thông tin, tư duy của con người với con người. Nhờ vào sự giúp đỡ của ngôn ngữ mà mỗi chúng ta có thể dễ dàng bày tỏ lên những quan điểm, suy nghĩ, mong muốn của mình với những người xung quanh. Ngay từ khi vừa mới chào đời, những đứa trẻ đã được tiếp xúc và học hỏi để phát triển ngôn ngữ một cách toàn diện.

Tuy nhiên, mỗi đứa trẻ sẽ có những hình thức phát triển ngôn ngữ riêng biệt. Đối với một đứa trẻ có sự phát triển bình thường thì trẻ có thể giao tiếp tốt ngay từ khi lên 3. Trẻ sẽ bắt đầu tập nói những từ đơn vào khoảng năm 1 tuổi và tốc độ tiến triển sẽ ổn định sau đó.

Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp, trẻ từ khi mới sinh ra cho đến lúc 2,5 tuổi vẫn chưa thể nói được từ nào nhưng sau đó trẻ có thể dễ dàng sử dụng các câu nói ngắn, đơn giản và nói một cách rõ ràng. Một vài trường hợp khác trẻ cũng có khả năng nói được một vài từ ngay từ khi chỉ mới 10 – 11 tháng tuổi nhưng sự gia tăng vốn từ của trẻ không được nhiều.

Sự phát triển ngôn ngữ của trẻ trong giai đoạn này có thể dễ dàng quan sát bởi nó biểu hiện vô cùng rõ ràng và cụ thể. Hiểu theo một cách đơn giản nhất thì chậm phát triển ngôn ngữ là một chứng rối loạn giao tiếp mà trẻ nhỏ sẽ bị hạn chế, khiếm khuyết về khả năng ngôn ngữ, kỹ năng nói hoặc thính giác. Trẻ vẫn có thể phát triển ngôn ngữ tốt nhưng so về tốc độ sẽ chậm hơn với những trẻ ở cùng trang lứa.

Đây được xem là một trong các vấn đề thường gặp ở trẻ nhỏ. Theo số liệu thống kê nhận thấy rằng, cứ khoảng trong 5 trẻ nhỏ thì sẽ có 1 trẻ có khả năng sử dụng ngôn ngữ, thể hiện lời nói chậm hơn so với những đứa trẻ khác cùng tuổi. Hơn thế, một số trường hợp do quá thất vọng và khó chịu về sự khó khăn trong việc diễn tả bằng lời nói, giao tiếp hàng ngày nên trẻ cũng có xu hướng gặp phải một vài vấn đề về hành vi.

Nguyên nhân khiến trẻ nhỏ chậm phát triển ngôn ngữ

Có rất nhiều các nguyên nhân có thể dẫn đến việc một đứa trẻ bị chậm phát triển về ngôn ngữ. Dựa vào các kết quả nghiên cứu của những nhà khoa học thì các yếu tố sau đây sẽ góp phần lớn trong việc ngăn cản, hạn chế sự phát triển kỹ năng hiểu ngôn ngữ và thể hiện chúng bằng lời nói của trẻ nhỏ.

1. Do ảnh hưởng từ môi trường sống

Môi trường được xem là yếu tố quan trọng và góp phần rất lớn trong quá trình phát triển của mỗi con người, trong đó có cả ngôn ngữ. Nếu một đứa trẻ không thường xuyên được tiếp xúc, quan tâm và trò chuyện cùng với những người thân bên cạnh thì nhiều khả năng trẻ sẽ không thể phát triển tốt về ngôn ngữ, chậm nói.

Cũng bởi, trẻ nhỏ thường rất hay bắt chước và học hỏi rất nhanh từ người lớn. Nếu môi trường sống và sinh hoạt của trẻ không được thường xuyên tiếp xúc với ngôn ngữ, lời nói hay những sự giao tiếp cơ bản hàng ngày thì trẻ cũng sẽ khó có thể phát triển tốt về mặt ngôn ngữ.

Trường hợp này sẽ thường gặp ở những đứa trẻ có cha mẹ quá bận rộn, không có thời gian để vui đùa, trò chuyện cùng con. Hoặc những gia đình thường xuyên xảy ra mâu thuẫn, cha mẹ bất hòa, gia đình không hạnh phúc, tuổi thơ trẻ liên tục bị bạo hành.

Ngoài ra, một số yếu tố môi trường có thể trở thành nguyên nhân như:

• Trẻ được sinh ra và giáo dục bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau.
• Chất lượng đời sống của trẻ bị hạn chế, cụ thể như gia đình nghèo khổ, thiếu thốn về lương thực,…
• Trẻ sinh non, sinh nhẹ cân, sinh dày,…
• Trẻ là con thứ và anh chị của trẻ có khả năng giao tiếp, có thể hỗ trợ trẻ trong mọi tình huống cần lời nói nên trẻ rất dễ bị “lười” giao tiếp.

2. Do các bệnh thực thể

Tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ cũng có thể bị ảnh hưởng từ các căn bệnh thực thể, phổ biến nhất có thể là các bệnh lý liên quan đến miệng như hở hàm ếch. Ngoài ra, nếu trẻ bị thắng lưỡi (phanh lưỡi) quá ngắn cũng sẽ gây cản trở đến sự cử động của đầu lưỡi, khiến khả năng nói, phát âm của trẻ bị hạn chế đáng kể. Bên cạnh đó, một vài vấn đề thần kinh khác như bị chấn thương ở não bộ, bại não hay loạn dưỡng cơ cũng có thể trở thành nguyên nhân của chứng rối loạn giao tiếp này.

Thông thường thì đối với các tình trạng chậm nói có liên quan đến các bệnh lý thực thể thì bác sĩ có thể chẩn đoán sớm trước khi trẻ bắt đầu tập nói. Tuy nhiên, cũng có một vài trường hợp bị sót và chỉ được hỗ trợ tốt khi trẻ có biểu hiện chậm nói, phát triển ngôn ngữ không ổn định.

3. Chậm phát triển ngôn ngữ có thể do chứng tự kỷ

Hầu hết những đứa trẻ mắc bệnh tự kỷ đều sẽ gặp phải khó khăn trong vấn đề giao tiếp, trẻ không muốn gặp gỡ hay trò chuyện với những người xung quanh. Điều này cũng gây ảnh hưởng đến khả năng lắng nghe, học hỏi và tiếp thu ngôn ngữ ở nhiều trẻ nhỏ. Có những trường hợp trẻ tự kỷ cho đến 5-6 tuổi vẫn không nói hoặc nói ngọng, nói không rõ nghĩa, sử dụng ngôn ngữ lộn xộn, không phù hợp với hoàn cảnh.

Ngoài ra, các chuyên gia còn cho biết rằng, trẻ mắc chứng tự kỷ cũng có khả năng tiếp thu ý nghĩa lời nói bị hạn chế và chậm hơn so với những đứa trẻ khác. Do có quá nhiều sự trở ngại đến từ chính bản thân của trẻ và cả việc tiếp nhận thông tin từ bên ngoài, không thể diễn đạt lời nói cụ thể nên rất nhiều trẻ tự kỷ bị chậm phát triển về ngôn ngữ.

4. Các bệnh lý về thính giác

Khi trẻ có vấn đề về ngôn ngữ, lời nói thì các bác sĩ thường sẽ tiến hành kiểm tra về thính giác, xác định cụ thể xem đây có phải là lý do gây ra sự chậm phát triển của trẻ. Những trẻ mắc phải các vấn đề liên quan đến thính giác thường sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc nghe, hiểu ngôn ngữ, âm thanh, phát âm từ giọng nói của người khác và chính bản thân mình.

Chính vì thế mà trẻ khó có thể bắt chước và điều chỉnh được tiếng nói, từ ngữ của mình một cách hiệu quả. Trong thực tế, có rất nhiều những đứa trẻ phải trải qua nhiều đợt viêm tai cho đến khi trẻ được 3 tuổi. Sự nhiễm trùng này khiến trẻ bị hạn chế về khả năng nghe, nguy cơ chậm phát triển ngôn ngữ của trẻ cũng tăng cao.

Biểu hiện của trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Trẻ chậm phát triển về ngôn ngữ có thể biểu hiện theo nhiều phương diện khác nhau. Đối với những trường hợp trẻ chỉ chậm nói thông thường thì cha mẹ có thể dần hỗ trợ con bằng nhiều biện pháp khác nhau, trẻ vẫn có thể phát triển tốt khi trưởng thành. Tuy nhiên, nếu các biểu hiện của trẻ chậm ngôn ngữ gây ảnh hưởng đến đời sống, trẻ dường như không phản ứng lại với các tiếng nói, âm thanh bên ngoài thì cha mẹ cũng nên cân nhắc đưa con đến thăm khám tại các bệnh viện, cơ sở chuyên khoa để được hỗ trợ kịp thời.

Tùy vào từng nguyên nhân mà các biểu hiện chậm phát triển ngôn ngữ của trẻ cũng sẽ có phần khác nhau. Cụ thể như:

1. Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần

• Từ 12 đến 15 tháng tuổi trẻ không bập bẹ nói hay phát âm những từ đơn giản, đa phần trẻ chỉ sử dụng cử chỉ tay chân để ám chỉ về những điều mình muốn thể hiện.
• Khi đến 18 tháng tuổi, trẻ vẫn không thể hiểu rõ và làm theo các yêu cầu, hướng dẫn của người lớn.
• Lúc này trẻ cũng có rất ít vốn từ vựng, thường là chưa đến 50 từ.
• Cho đến khi 2 tuổi trẻ vẫn không nói chuyện, không giao tiếp bằng lời nói.
• Trẻ có xu hướng sử dụng từ ngữ một cách lộn xộn, sai ngữ pháp, cấu trúc câu, dùng từ không đúng hoàn cảnh.
• Trẻ nói rất chậm, đôi khi không thể hiểu rõ những câu nói đơn giản hay quá dài.
• Phát âm không chuẩn, nói ngọng.
• Khi lên 4 hoặc 5 tuổi trẻ vẫn chưa thể tường thuật được rõ ràng về nội dung của một sự việc, hiện tượng hay câu chuyện đơn giản nào đó

  

2. Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ do khiếm thính

• Trẻ khó phát âm đúng, thường hay nói ngọng.
• Trẻ hay do dự, đắn đo trong việc lựa chọn từ ngữ khi giao tiếp.
• Trẻ bắt đầu nói bập bẹ khá trễ so với sự phát triển bình thường.
• Khi trò chuyện, trẻ có thể hiểu sai hoặc không thể hiểu chi tiết về ý nghĩa của câu nói.
• Nếu tình trạng khiếm thính của trẻ ở mức độ nặng thì trẻ có thể không nói được và thường chỉ sử dụng cử chỉ để giao tiếp với mọi người xung quanh.

3. Nguyên nhân do trí tuệ kém hoặc các bệnh lý thực thể

• Trong vài năm đầu, trẻ có thể nói bập bè vài từ đơn giản
• Tuy nhiên, chúng không thể ghép các từ lại với nhau và sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt
• Không thể nói thành câu hoàn chỉnh
• Không có nhiều vốn từ
• Thường xuyên lặp đi lặp lại một số câu nói không có nghĩa hoặc không phù hợp với ngữ cảnh.
• Khả năng sáng tạo ngôn ngữ kém

Biện pháp cải thiện hiệu quả cho trẻ chậm phát triển ngôn ngữ

Mỗi đứa trẻ sẽ có tốc độ phát triển ngôn ngữ khác nhau, đối với những trẻ bị chậm trong vấn đề này cũng thuộc vào nhiều cấp độ khác nhau. Ở những trường hợp nhẹ, trẻ vẫn có khả năng phát triển ngôn ngữ bình thường nhưng ở thời điểm lâu hơn so với những bạn cùng trang lứa, trẻ vẫn có thể đi học và giao tiếp tốt. Còn đối với các trường hợp nghiêm trọng hoặc do ảnh hưởng từ các bệnh lý, khuyết tật khác thì trẻ sẽ bị hạn chế nhiều trong quá trình dùng ngôn ngữ, khả năng giao tiếp kém, làm cản trở nhiều đến cuộc sống.

Do đó, nếu nhận thấy trẻ có dấu hiệu chậm phát triển về ngôn ngữ, các bậc phụ huynh cũng nên xem xét và đánh giá khách quan, chủ động đưa trẻ đến thăm khám và chẩn đoán tại các cơ sở chuyên khoa để được hỗ trợ kịp thời. Để giúp trẻ có thể phát triển tốt kỹ năng sử dụng ngôn ngữ, tiếp thu và mở rộng tốt vốn từ thì cha mẹ nên thực hiện những biện pháp sau đây:

1. Tìm hiểu về nguyên nhân, đánh giá mức độ phản ứng của trẻ

Để có thể giúp trẻ cải thiện tốt về khả năng ngôn ngữ, đầu tiên cha mẹ cần phải xác định cụ thể về các yếu tố tác động và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ nhỏ. Các bậc phụ huynh có thể thử phản ứng của trẻ bằng cách gọi to tên của trẻ để kiểm tra mức độ phản ứng của trẻ nhỏ với các âm thanh, giọng nói bên ngoài.

Nếu như trẻ không có bất kì phản ứng nào, không giật mình hay quay đầu nhìn lại thì có nhiều khả năng trẻ đang gặp phải một số vấn đề liên quan đến thính giác. Ngược lại, nếu trẻ vẫn có phản ứng tốt với lời gọi của người khác thì sự chậm phát triển của trẻ có thể liên quan đến yếu tố môi trường, các bệnh lý thực thể khác.

Lúc này, cha mẹ cũng nên đưa trẻ tiếng hành thăm khám cụ thể tại các cơ sở, bệnh viện chuyên khoa để nhận được chẩn đoán chính xác nhất. Từ đó có thể dễ dàng hơn trong việc đưa ra các biện pháp điều trị và cải thiện phù hợp nhất cho từng đối tượng khác nhau.

2. Thường xuyên trò chuyện, giao tiếp với con

Như đã chia sẻ, nếu trẻ phải sống trong một môi trường bị hạn chế về quá trình giao tiếp thì trẻ sẽ rất khó để phát triển tốt về khả năng ngôn ngữ. Chính vì thế, để có thể giúp trẻ cải thiện tốt vấn đề này thì cha mẹ và người thân cần dành nhiều thời gian để trò chuyện, chia sẻ bằng lời nói với trẻ.

Trẻ con có khả năng bắt chước cực tốt nên nếu thường xuyên được giao tiếp, lắng nghe những người xung quanh trò chuyện thì trẻ cũng dễ dàng hơn trong việc học hỏi. Cha mẹ có thể cùng con trò chuyện, kể cho con nghe những câu chuyện phù hợp với lứa tuổi, thường xuyên đặt ra những câu hỏi tương tác để khơi gợi câu trả lời ở trẻ.

Trong lúc tương tác với con, cha mẹ có thể đề cập đến nhiều vấn đề khác nhau trong cuộc sống, đặc biệt là những điều mà trẻ cảm thấy yêu thích và hứng thú. Tùy vào từng độ tuổi và mức độ chậm phát triển ngôn ngữ khác nhau của mỗi trẻ mà các bậc phụ huynh cũng nên lựa chọn từ ngữ đơn giản, phù hợp để trẻ dễ dàng tiếp thu hơn.

3. Tạo điều kiện để trẻ tham gia vào các hoạt động tập thể

Ngôn ngữ của trẻ có thể dễ phát triển hơn nếu trẻ được thường xuyên tiếp xúc với bạn bè, những đứa trẻ cùng trang lứa hoặc có thể lớn hơn vài tuổi. Trẻ nhỏ dễ dàng giao tiếp và gần gũi với nhau hơn. Việc cho trẻ được giao lưu, chơi đùa cùng những bạn nhỏ có khả năng sử dụng ngôn ngữ tốt cũng chính là một trong các biện pháp hữu hiệu có thể giúp trẻ cải thiện tốt ngôn ngữ, mở rộng thêm vốn từ của bản thân.

Ngoài ra, cha mẹ cũng nên cho trẻ tham gia vào các hoạt động tập thể nhiều hơn, đặc biệt là những hoạt động ngoài trời. Việc được chơi đùa cùng với bạn bè sẽ kích thích quá trình phát triển ngôn ngữ ở trẻ, trẻ dễ dàng học hỏi thêm nhiều từ vựng mới từ các bạn. Đây cũng được xem là một biện pháp hiệu quả có thể lồng ghép tốt việc giao tiếp thông qua các trải nghiệm thú vị để trẻ tiếp thu nhanh chóng hơn.

4. Nhờ đến sự hỗ trợ của chuyên gia

Nếu đã áp dụng nhiều phương pháp khác nhau nhưng tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ vẫn không thể cải thiện tốt thì cha mẹ nên cân nhắc đến việc đưa trẻ đến gặp chuyên gia, bác sĩ chuyên môn để được hỗ trợ, tư vấn cụ thể. Đối với các trường hợp chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có liên quan đến những bệnh lý tâm thần, chậm phát triển trí tuệ thì cũng có thể được áp dụng liệu pháp tâm lý để cải thiện hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, chuyên gia cũng sẽ gợi ý và thực hiện một vào các biện pháp can thiệp phù hợp đối với mỗi tình trạng khác nhau.

Khi có thể phát hiện sớm các dấu hiệu chậm phát triển ngôn ngữ của trẻ sẽ giúp cho quá trình can thiệp và cải thiện đạt được nhiều hiệu quả hơn. Mong rằng qua những thông tin được cung cấp trong bài viết sau đây sẽ giúp cho các bậc phụ huynh biết cách nhìn nhận và khắc phục tốt tình trạng này, giúp trẻ nhỏ phát triển toàn diện hơn trong tương lai.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ 2 tuổi chưa biết nói có sao không? Cần làm gì?
• Trẻ chậm nói: Nguyên nhân, Dấu hiệu và Phương pháp điều trị