Tìm hiểu Phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ tăng khả năng giao tiếp

Phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ được đánh giá có thể mang đến nhiều hiệu quả tích cực trong việc cải thiện khả năng giao tiếp và ngôn ngữ. Việc dụng đúng các kỹ thuật, chương trình ACC cho nhóm trẻ là yếu tố quan trọng để trẻ dần hòa nhập được với xã hội, cũng như có thể theo kịp các bạn bè đồng trang lứa để học tập, vui chơi mỗi ngày.

Phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ là gì?

Một trong những đặc trưng của trẻ tự kỷ chính là khiếm khuyết về ngôn ngữ. Trẻ trong giai đoạn từ 1-3 tuổi bị chậm nói, chậm ghi nhớ khiến vốn từ của con rất hạn chế. Trẻ chỉ có thể hiểu được các từ ngữ đơn giản, không thể trình bày một cách logic, rành mạch các nhu cầu cá nhân, đồng thời con cũng không thích giao tiếp như những đứa trẻ khác.

Chính khiếm khuyết này đã khiến trẻ tự kỷ luôn bị hạn chế về mặt giao tiếp, ngôn ngữ, khó kết bạn nên gặp khó khăn khi đến trường hay hòa nhập vào các hoạt động khác ngoài xã hội. Vì vậy trong các chương trình giáo dục hỗ trợ cho nhóm trẻ đặc biệt sẽ luôn có các phương pháp khắc phục những khiếm khuyết về giao tiếp hay ngôn ngữ.

Phương pháp AAC (Augmentative and Alternative Communication) cho trẻ tự kỷ hay Giao tiếp tăng cường và thay thế đang là một trong những chương trình được đánh giá cao vì có thể mang đến những kết quả tích cực cho nhóm đặc biệt. Phương pháp này đang được ứng dụng ở hầu hết các trường học chuyên biệt cho trẻ tự kỷ, trẻ chậm nói hay trẻ chậm phát triển trí tuệ.

Theo đó, thuật ngữ “Augmentative” (tăng cường) mang ý nghĩa là bổ sung thêm cho lời nói trong khi “Alternative” (thay thế) được hiểu là để thay thế khả năng giao tiếp cho các đối tượng bị suy giảm về ngôn ngữ thì cần phải phụ thuộc vào các kỹ năng này để giao tiếp.

Mục tiêu chung của ACC chính là cải thiện khả năng giao tiếp cho những người không nói được hoặc có khả năng truyền đạt kém hoặc không hiểu lời nói của người khác. Bởi vậy phương pháp AAC thực tế không chỉ được dùng cho nhóm trẻ tự kỷ, trẻ đặc biệt mà còn sử dụng cho một số người già, người gặp chấn thương hay các bệnh lý như bệnh nhân Parkinson dẫn tới suy giảm chức năng giao tiếp.

Các chương trình AAC được thiết kế ngắn hạn hay dài hạn dựa trên mục tiêu học tập và tình trạng từng trẻ, nhu cầu giao tiếp của từng trẻ. Các phương pháp và hình thức ứng dụng của phương pháp ACC cho trẻ tự kỷ cũng khá đa dạng nhưng nhìn chung được chia thành 2 nhóm gồm

• ACC không hỗ trợ: không có bất cứ công cụ nào hỗ trợ khi cải thiện về ngữ âm cho trẻ mà sẽ thông qua ánh mắt, nét mặt, điệu bộ cử chỉ, hay ký hiệu tay hay ngôn ngữ cơ thể để tăng cường trong khả năng giao tiếp. Đặc biệt với những người không thể nói được việc sử dụng các ký hiệu tay là rất cần thiết để giao tiếp hay thể hiện các nhu cầu cá nhân với người khác.
• ACC có hỗ trợ: chương trình này sẽ cần thêm các thiết bị hỗ trợ chẳng hạn như tranh ảnh, máy chiếu, bằng giao tiếp, công cụ viết hoặc các thiết bị có thể phát ra âm thanh hay giọng nói để hỗ trợ tăng cường thêm vốn từ cùng khả năng giao tiếp.

Thực tế dù với bất cứ phương pháp nào trong ACC để cải thiện cho trẻ tự kỷ cũng cần có sự hỗ trợ từ giáo viên, bác sĩ có chuyên môn. Phụ huynh khi nắm bắt được về các cơ chế này cũng hoàn toàn có thể hỗ trợ giáo dục và hướng dẫn con tại nhà để cải thiện các kỹ năng ngôn ngữ, giao tiếp, gia tăng vốn từ vựng hiệu quả hơn.

Phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ được thực hiện như thế nào?

Nguyên tắc của phương pháp Giao tiếp tăng cường và thay thế chính là phát triển song song cả ngôn ngữ và giao tiếp ( hay cả khả năng đọc hiểu lẫn diễn đạt). Trẻ tự kỷ cần đến gặp các chuyên gia ngữ âm trị liệu  để được đánh giá về tình trạng, các kỹ năng hiện tại, từ đó đưa ra các chương trình học tập phù hợp nhất.

Những yếu tố cần xem xét

Như đã nói, các chương trình học của phương pháp ACC cho trẻ tự kỷ khá đa dạng và cần có sự đánh giá có chuyên môn từ các chuyên gia. Các yếu tố được đánh giá bao gồm

• Xác định nhu cầu giao tiếp của trẻ: thường được thực hiện thông qua việc trao đổi với người chăm sóc hằng ngày để nắm bắt được nhu cầu giao tiếp cũng như hiệu quả từ các chương trình hỗ trợ trước đó đã áp dụng cho trẻ tự kỷ.
• Xem xét khả năng cảm giác và vận động của trẻ: những khiếm khuyết về mặt cảm giác và vận động có thể là nguyên nhân khiến trẻ chậm nói hay kém về ngôn ngữ ( chẳng hạn các vấn đề về cơ miệng, thính giác.. ). Các yếu tố được đánh giá thường thông qua thính giác, tư thế ngồi, chuyển động của mắt,.. hoặc các chẩn đoán y tế trước đó. Tất nhiên trẻ tự kỷ hầu như sẽ đáp ứng đầy đủ các mức độ khiếm khuyết này, tuy nhiên chuyên viên trị liệu vẫn sẽ đánh giá mức độ để đưa ra phương pháp ACC phù hợp cho trẻ.
• Xem xét về khả năng ngôn ngữ và nhận thức của trẻ: với trẻ tự kỷ, chuyên gia sẽ xem xét thông qua mức độ tỉnh táo, mức mệt mỏi; khả năng nhận thức về luật nhân quả; trí nhớ; nhận thức về ý nghĩa biểu tượng cũng như thời gian mà trẻ có các phản ứng hay tập trung vào 1 vấn đề.
• Tiên lượng và đưa chương trình AAC phù hợp: sau khi thu thập và tổng hợp các thông tin cần thiết, chuyên gia mới có thể đưa ra các đánh giá chính xác để tiên lượng về mức độ các phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ phù hợp, đảm bảo hiệu quả và đáp ứng tốt nhất với khả năng của con.

Các thiết bị hỗ trợ cần thiết

Với phương pháp ACC cho trẻ tự kỷ có hỗ trợ thì các thiết bị hỗ trợ này rất quan trọng. Việc thiếu vắng các thiết bị này sẽ khiến việc bổ sung hay thay thế ngôn ngữ cho trẻ tự kỷ không có hiệu quả. Chất liệu các thiết bị cũng được nâng cấp dần theo thời gian để mang đến những kết quả tích cực nhất cho trẻ đặc biệt.

Cụ thể một số thiết bị phổ biến nhất thường được sử dụng gồm

• Tranh/ ảnh: thường có chứa các hình ảnh minh họa cơ bản có kết hợp với những từ  liên quan để trẻ có thể ghi nhớ ngôn ngữ dễ dàng. Thường bộ tranh ảnh sẽ được tăng độ khó trong từng giai đoạn, chẳng hạn bắt đầu bằng những hình ảnh quen thuộc gần gũi, các nội dung mà con hứng thú.. Hệ thống các động từ, danh từ hay ngôn ngữ giao tiếp..
• Máy phát lời nói: máy được kết hợp giữa các tranh ảnh cùng tính năng ghi âm cho phép trẻ có thể tự động ghi lại/ nghe lại các từ vừa học được. Hệ thống hình ảnh trên các máy này cũng thường cực kỳ đa dạng, phong phú giúp trẻ có thể ghi nhớ tốt hơn, học nói, học phát âm dễ dàng hơn.
• Bảng giao tiếp: có kèm theo các dụng cụ viết để đồng thời dạy con về ngôn ngữ song song với giao tiếp. Đây là công cụ cũng cần thiết trong phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ nhằm giúp trẻ có thể ghi nhớ mặt chữ để thể hiện các nhu cầu cá nhân trong trường hợp không nói được.

Bên cạnh đó, hiện nay cũng có nhiều các thiết bị điện tử hoặc có thể ứng dụng các chương trình này thông qua điện thoại, máy tính bảng để nâng cao tính tiện lợi trong giáo dục. Noi chung trong môi trường học chuyên biệt, các thiết bị này đều sẽ được chuẩn bị đầy đủ cho học sinh.

Vai trò của người hướng dẫn

Người hướng dẫn đóng vai trò cực kỳ quan trọng để phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ thực sự có thể đem lại kết quả tốt, trẻ có thể bắt đầu giao tiếp hoặc có ngôn từ cơ bản phục vụ cho các nhu cầu thường ngày. Người hướng dẫn ở đây chính là các chuyên gia ngữ âm trị liệu, giáo viên hướng dẫn tại trường hoặc có thể chính là cha mẹ của trẻ tự kỷ.

Theo đó, người hướng sẽ sẽ làm mẫu các cử chỉ, hành động hay các sử dụng các thiết bị để trẻ có trẻ học và ghi nhớ. Suốt quá trình học người hướng dẫn cần theo sát để hỗ trợ,  hướng dẫn trẻ tự kỷ, lặp đi lặp lại các kỹ năng một cách chậm rãi đến khi trẻ thực sự hiểu và ghi nhớ. Điều này cần rất nhiều sự kiên trì, thấu hiểu cùng chuyên môn thì mới có thể mang lại kết quả tốt nhất.

Với phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ này, giáo viên sẽ luôn đưa ra các bình luận, yêu cầu trẻ làm theo, bắt chước theo các hành động, hướng trẻ nhìn vào mắt để lôi kéo sự tập trung. Các chuyên gia cũng khuyến khích nên thực hiện các chương trình ACC trong một môi trường tự nhiên sẽ có kết quả tốt hơn.

Quá trình hỗ trợ và dạy trẻ tự kỷ không hề dễ dàng bởi trẻ rất khó tập trung hay biết lắng nghe người khác, ghi nhớ . Nhiều trẻ còn có tính cách kích động, có thể tấn công người hướng dẫn vì không nhận thức được các hành vi đúng/ sai phù hợp. Do đó kể cả những người có chuyên môn đôi khi việc hướng dẫn các phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ cũng gặp rất nhiều khó khăn.

Xem thêm: Trẻ tự làm đau mình: Hành vi nguy hiểm bố mẹ cần cảnh giác

Đánh giá ưu/ nhược điểm của phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ

Mặc dù là một trong những phương pháp được khuyến khích phổ biến nhất hiện nay để cải thiện ngôn ngữ và giao tiếp cho trẻ trẻ tự kỷ, trẻ đặc biệt hay những người gặp khó khăn trong giao tiếp và ngôn ngữ. Tuy nhiên bất cứ phương pháp nào cũng có thể tồn tại các mặt tiêu cực và tích cực nên cần nắm rõ những yếu tố này để có thể chọn phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ phù hợp.

Ưu điểm

Ưu điểm lớn nhất của phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ chính là đã được chứng minh thật sự có hiệu quả trong việc khắc phục các khiếm khuyết trong giao tiếp cũng như những thiếu hụt về mặt ngôn ngữ. Trẻ tự kỷ có thể nhận thức được những khái niệm cơ bản, những đồ vật, con vật xung quanh nhờ những hình ảnh chân thực trong chương trình học.

Các phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ cũng rất đề cao tính chân thực, sinh động nên trẻ cũng có thể dễ dàng ghi nhớ, ghi nhớ lâu hơn đồng thời cũng có hứng thú học hơn. Các chuyên gia cũng đánh giá chương trình học này giúp trẻ giảm căng thẳng và lo lắng so với việc cố gắng giao tiếp với trẻ tự kỷ như những đứa trẻ bình thường.

Các khả năng giao tiếp và thấu hiểu ánh mắt, biểu cảm trên khuôn mặt ở trẻ cũng được cải thiện rất nhiều đặc biệt với phương pháp ACC không cần hỗ trợ. Bởi chỉ khi con nhìn vào mắt, vào khuôn mặt người hướng dẫn thì mới hiểu được các cử chỉ, hành vi để bày tỏ mong muốn, nhu cầu khi giao tiếp.

Mặt khác các hình ảnh, công cụ hỗ trợ trong phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ đều có thể mang đến sự thu hút, kích thích giúp trẻ chú ý hơn. Thiết kế các công cụ khá tiện lợi nên phụ huynh cũng có thể tìm hiểu tham khảo để hỗ trợ trong quá trình hướng dẫn và giảng dạy tại nhà cho con để nâng cao khả năng giao tiếp giúp trẻ sớm hòa nhập hơn.

Nhược điểm

Thực tế thì các thống kê cũng cho thấy không phải tất cả các trường hợp đều có thể tương thích và phù hợp với chương trình Giao tiếp tăng cường và thay thế ACC, vẫn có những người không có quá nhiều cải thiện. Điều này còn phụ thuộc vào vô vàn yếu tố mà chính những người hướng dẫn cũng không thể kiểm soát được.

Mặt khác một số ý kiến cho rằng trẻ tự kỷ hay các nhóm trẻ đặc biệt nên tránh xa với các thiết bị điện tử vì vừa không tốt cho sóng não vừa không giúp cải thiện về giao tiếp. Trong khi đó phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ lại có thể sử dụng đến các công cụ này để trẻ có thể học cách phát âm, ghi nhớ các hình ảnh sinh động hơn.

Tuy nhiên các chuyên gia ngữ âm trị liệu đã cho biết việc sử dụng các thiết bị công nghệ trong phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ không làm gián đoạn giao tiếp hay cản trở việc học ngôn ngữ của con nếu được sử dụng một cách hợp lý, khoa học. Tất nhiên nếu lạm dụng quá mức, để trẻ tự chơi với các thiết bị này thì việc con phụ thuộc, nghiện máy tính và không mang lại kết quả tốt là điều hiển nhiên.

Các chuyên gia đã khuyến khích việc ứng dụng chương trình ACC trong quá trình giáo dục về ngôn ngữ , giao tiếp cho trẻ tự kỷ nên phụ huynh không cần quá lo lắng mà hãy tìm kiếm các đơn vị giáo dục có chuyên môn để con có môi trường học tập khoa học, lành mạnh nhất.

Nói chung, phương pháp AAC cho trẻ tự kỷ cũng chỉ là một phần nhỏ trên hành trình giúp trẻ đặc biệt phát triển toàn diện và hòa nhập với xã hội. Đừng quên kết hợp song song cùng các liệu pháp hỗ trợ khác, xây dựng lối sống lành mạnh, tránh xa căng thẳng và trao đổi trực tiếp với các chuyên gia, nhà trường để mang đến những lợi ích tốt nhất cho con.

Có thể bạn quan tâm:

• Phương pháp TEACCH trong can thiệp sớm và giáo dục trẻ tự kỷ
• Các bài tập giao tiếp mắt cho trẻ tự kỷ: Chi tiết, đơn giản
• Phương pháp điều trị oxy cao áp cho trẻ tự kỷ & thông tin cần biết