Những hành vi của trẻ tự kỷ: Chú ý những điều bất thường

Phần lớn những hành vi của trẻ tự kỷ điều có sự bất thường, khác biệt hơn so với những đứa trẻ có sức khỏe và sự phát triển ổn định. Trẻ không chỉ bị khiếm khuyết về mặt giao tiếp mà còn thường xuyên lặp đi lặp lại những hành động, lời nói vô nghĩa, không phù hợp với hoàn cảnh. 

Sơ lược về trẻ tự kỷ

Tự kỷ hay còn được gọi là rối loạn phổ tự kỷ hiện đang là một trong các hội chứng phổ biến với tốc độ phát triển đáng lo ngại. Đây là tập hợp các rối loạn phát triển thần kinh gây ảnh hưởng đến não bộ và thường khởi phát rất sớm ngay từ những năm tháng đầu đời.

Trẻ tự kỷ thường gặp nhiều khiếm khuyết về mặt giao tiếp, tương tác xã hội, khó khăn trong việc kiểm soát hành vi, cảm xúc, suy nghĩ của bản thân. Tình trạng này gây nên nhiều cản trở đối với sinh hoạt đời sống, khiến trẻ không thể kết nối, hòa nhập với cộng động.

Dựa vào số liệu thống kê và nghiên cứu được từ viện Sức khỏe Tâm thần Mỹ thì các biểu hiện của tự kỷ thường sẽ khởi phát ở giai đoạn sớm. Nếu có thể quan sát và chú ý đến các triệu chứng bất thường của trẻ thì cha mẹ có thể phát hiện bệnh từ khoảng 6 tháng đầu đời.

Các nhà khoa học cho biết rằng, có hơn 70% các trường hợp trẻ tự kỷ phát triển các hành vi bất thường vào khoảng 3 năm đầu đời và kéo dài dai dẳng cho đến khi trưởng thành. Nhiều trường hợp không phát hiện và can thiệp tốt có thể khiến cho trẻ dần mất đi khả năng tự chăm sóc, sinh hoạt cá nhân và trở thành gánh nặng của gia đình, xã hội.

Những hành vi bất thường của trẻ tự kỷ cần quan tâm

Như đã chia sẻ, tự kỷ là một hội chứng bao gồm rất nhiều các rối loạn phát triển khác nhau. Những trẻ tự kỷ nếu chỉ quan sát bên ngoài thì có vẻ không quá khác biệt so với những trẻ bình thường. Tuy nhiên, phần lớn trẻ mắc phải chứng bệnh này lại gặp phải nhiều sự hạn chế về các khía cạnh trong cuộc sống.

Nhìn chung, mỗi đứa trẻ tự kỷ đều sẽ có những biểu hiện khác nhau, những đặc trưng riêng biệt. Tuy nhiên, trẻ vẫn sẽ bị khiếm khuyết về nhiều mặt như giao tiếp, khả năng sử dụng ngôn ngữ, sự phát triển của trí tuệ, kiểm soát cảm xúc, hành vi,…

Hành vi của trẻ tự kỷ sẽ có những sự bất thường nhất định, dù trẻ ở giai đoạn nhẹ hay nặng đều sẽ có những sự khác biệt so với các bạn cùng trang lứa. Sau đây là một số hành vi bất thường mà trẻ tự kỷ thường hay thực hiện, cha mẹ có thể chú ý quan sát để kịp thời phát hiện và có biện pháp can thiệp phù hợp.

1. Những hành vi lặp đi lặp lại nhiều lần

Một trong các hành vi bất thường dễ bắt gặp nhất ở trẻ tự kỷ đó chính là liên tục lặp đi lặp lại một hành động, câu nói, âm thanh nào đó một cách không chủ đích, không phù hợp với ngữ cảnh. Đây được xem là một trong các đặc điểm đặc trưng của nhiều trẻ tự kỷ và cũng được xem là triệu chứng phổ biến giúp nhận biết chứng bệnh này.

Cũng bởi trẻ tự kỷ thường có khuynh hướng định hình, không có nhu cầu hay sở thích được khám phá, tìm tồi những thứ bên ngoài xã hội. Chính vì thế, trẻ hay lặp đi lặp lại những hành vi quen thuộc như lắc lư người, vỗ tay, vẫy tay, đi nhón gót, xoay vòng, la hét,…Hoặc trẻ cũng có thể liên tục tạo ra một âm thanh kì lạ nào đó trong hầu hết các hoàn cảnh xảy ra.

2. Sự bất thường trong giao tiếp, ngôn ngữ ở trẻ tự kỷ

Hơn 90% các trường hợp trẻ tự kỷ bị chậm nói, nói ít, khả năng ngôn ngữ kém, phát âm không chuẩn. Có những trẻ dù đã đến tuổi đi học nhưng vẫn không sử dụng lời nói để giao tiếp, tương tác với mọi người xung quanh. Trẻ chỉ nói khi thực sự có nhu cầu và mong muốn được đáp ứng một điều gì đó, chẳng hạn như muốn ăn, muốn đi chơi,…

Ngoài ra, một số trẻ hầu như không biết đặt câu hỏi mà chỉ có xu hướng trả lời những điều mà người khác đặt ra. Trẻ không biết kể chuyện, không thể tường thuật lại những gì đã nghe hay nhìn thấy và không biết cách mở đầu vấn đề một cách chủ động. Những trẻ mắc bệnh tự kỷ gặp phải nhiều khó khăn trong giao tiếp, không có khả năng để duy trì một cuộc hội thoại.

Bên cạnh đó, giọng nói của trẻ cũng có phần khác lạ so với những trẻ bình thường. Trẻ có thể nói chuyện không cảm xúc, không có âm điệu hoặc cao giọng một cách bất chợt. Khi bày tỏ một vấn đề nào đó, trẻ cũng ít khi biểu hiện nó qua biểu cảm gương mặt, không tương tác ánh mắt với người đối diện.

Một số trẻ còn có hành vi nhại lời người khác, thường bắt chước theo những câu nói hay âm thanh nghe được bên ngoài. Ví dụ như trẻ có thể nói theo lời quảng cáo trên tivi, bắt chước âm thanh của những loài động vật, hát học đọc một bài đồng dao,…

Thêm vào đó, những trẻ tự kỷ hầu như không biết chơi trò giải vờ, không hiểu rõ những trò đùa giỡn hay những câu nói trêu ghẹo của người khác. Trẻ khó có thể bắt nhịp với những trò chơi của các bạn cùng trang lứa, không biết cách kết nối và tạo dựng mối quan hệ với mọi người xung quanh.

3. Có xu hướng thích ở một mình

Thích ở một mình là hành vi thường gặp ở trẻ tự kỷ mà cha mẹ cần phải lưu tâm. Những đứa trẻ này có xu hướng sống tách biệt so với xã hội và không muốn giao tiếp với bất kỳ ai, kể cả những người thân thiết trong gia đình.

Một phần do trẻ bị hạn chế về khả năng sử dụng ngôn ngữ, lời nói nên rất ngại việc tiếp xúc với người khác. Mặt khác, do trẻ tự kỷ có ự bất thường về cảm quan và các hoạt động nên hay có xu hướng thích chơi một mình, không có nhu cầu được gặp gỡ hay trò chuyện với bất kỳ ai.

Theo chia sẻ của các chuyên gia thì trẻ tự kỷ thường rất nhạy cảm với những âm thanh, tiếng động bên ngoài. Trẻ có thể cảm thấy thoải mái khi nghe nhạc, đọc sách một mình và vô cùng khó chịu khi nói chuyện với những người xung quanh. Một số trẻ nhạy cảm quá mức với ánh sáng, trẻ cũng có sẽ nhiều xu hướng thích chơi ở những chỗ ít có nắng, thậm chí là những căn phòng kín, tràn ngập bóng tối.

4. Phản kháng, chống đối dữ dội với sự thay đổi

Trẻ tự kỷ thường khó thích ứng với những sự thay đổi, kể cả việc thay đổi các không gian trong cùng một căn nhà. Trẻ sẽ có những quy tắc, lối sinh hoạt khá cứng nhắc về một sống khía cạnh nào đó trong cuộc sống. Ví dụ như sắp xếp đồ đạc ngăn nắp, đúng thứ tự màu sắc, chỉ đi đúng một con đường từ nhà đến trường,…

Nếu những thói quen này bị thay đổi, trẻ sẽ có xu hướng phản đối một cách mạnh mẽ và dữ dội, thậm chí là thực hiện các hành vi công kích, chống đối gây ảnh hưởng đến những người xung quanh. Chỉ một sự thay đổi nhỏ cũng có thể khiến trẻ trở nên mất bình tĩnh, nổi giận với tất cả mọi thứ đang diễn ra.

Theo chia sẻ của các chuyên gia thì hành vi này thường sẽ phổ biến gấp 2 lần so với những trẻ tự kỷ bị sa sút về mặt trí tuệ. Trẻ sẽ liên tục chống lại những sự thay đổi và luôn cố gắng để duy trì thói quen của mình, không muốn bất cứ ai can thiệp vào.

5. Sự gắn bó bất thường

Đa phần trẻ tự kỷ sẽ không cảm thấy hứng thú đối với những hoạt động hay trò chơi hấp dẫn diễn ra bên ngoài. Trẻ cũng rất hạn chế tham gia các hoạt động nô đùa, khám phá cùng với các bạn đồng trang lứa.

Tuy nhiên, trẻ tự kỷ lại có sự gắn bó vô cùng mật thiết đối với một hoặc một số món đồ vật, sự việc, lĩnh vực nhất định trong đời sống. Ví dụ như một con gấu bông, một trái bóng, một bức tranh, một đề tài thú vị về cá voi, chim cánh cụt,…

Trẻ sẽ có xu hướng luôn mang theo món đồ vật đó bên mình hoặc có thể liên tục nhắc về vấn đề mà bản thân cảm thấy hứng thú. Nếu như không tìm thấy món đồ đó, trẻ có thể trở nên nổi giận, cáu kỉnh, bực tức và có nhiều khả năng thực hiện các hành vi mất kiểm soát. Hoặc nếu như món đồ đó không được tìm thấy thì sẽ cũng sẽ có nhiều xu hướng tìm kiếm cho mình một món đồ thay thế khác.

6. Chậm phát triển về trí tuệ, nhận thức

Trẻ tự kỷ không chỉ bị hạn chế về mặt giao tiếp, mà còn chậm phát triển về cả nhận thức và trí tuệ. Theo số liệu thống kê nhận thấy rằng, có đến hơn 40% các trường hợp trẻ tự kỷ có chỉ số IQ thấp hơn 50 và chỉ có khoảng 20% trẻ có IQ cao hơn 70. Tuy nhiên, còn số này vẫn còn vấp phải một số ý kiến bàn cãi bởi phần lớn trẻ tự kỷ có thể có thực hiện tốt bài kiểm tra và đánh giá IQ.

Đối với những trường hợp này, trẻ thường có kèm theo các khiếm khuyết nghiêm trọng, những hành vi bất thường gây ảnh hưởng đến đời sống, các mối quan hệ. Trẻ khó có thể tuân thủ theo những quy tắc cụ thể, thường hay tự làm tổn thương bản thân hoặc những người bên cạnh, đặc biệt là khi mất kiểm soát.

Phương pháp khắc phục hành vi của trẻ tự kỷ

Những hành vi bất thường của trẻ tự kỷ có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, làm suy giảm sức khỏe và gây cản trở đối với quá trình hòa nhập xã hội của trẻ nhỏ. Chính vì thế, ngay khi phát hiện ra những biểu hiện này, cha mẹ cần nhanh chóng đưa trẻ đến thăm khám và chẩn đoán tại các cơ sở, bệnh viện chuyên khoa uy tín.

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của mỗi trẻ mà các bác sĩ, chuyên gia sẽ cân nhắc đến việc lựa chọn các phương pháp cải thiện phù hợp nhất. Thông thường, đối với việc điều chỉnh và khắc phục các hành vi của trẻ tự kỷ thì sẽ cần kết hợp nhiều biện pháp giáo dục, trị liệu hoặc sử dụng thuốc.

Dưới đây là một vài gợi ý về các cách cải thiện những hành vi bất thường của trẻ tự kỷ mà cha mẹ có thể áp dụng:

1. Áp dụng các liệu pháp thư giãn

Trẻ tự kỷ rất nhạy cảm và thường hay kích động với những sự thay đổi đột ngột hoặc những điều khiến trẻ cảm thấy khó chịu, bất an. Chính vì thế, để hạn chế các tình huống kích động, các hành vi tiêu cực mà trẻ có thể gây ra thì các bậc phụ huynh nên chú ý nhiều hơn đến việc áp dụng các liệu pháp giúp trẻ thư giãn.

Hãy dạy cho trẻ một số bài tập hít thở, yoga để trẻ có thể tự điều chỉnh tốt trạng thái tâm lý của mình. Đồng thời, khi trẻ trở nên giận dữ, cáu gắt, mất kiểm soát thì cha mẹ cũng nên chú ý tìm kiếm các phương pháp để trẻ dần thả lỏng cơ thể, ổn định hơn về mặt tinh thần. Cụ thể như có thể đánh lạc hướng của trẻ bằng một hoạt động, câu chuyện mà trẻ yêu thích, đưa trẻ đến một không gian yên tĩnh hơn,…

2. Sử dụng lời khen để động viên trẻ

Bất kỳ đứa trẻ nào cũng mong muốn được người khác khen ngợi, công nhận và đây cũng là nhu cầu của trẻ tự kỷ. Chính vì thế, cha mẹ đừng tiếc với con những lời động viên, khuyến khích, tuyên dương khi con làm tốt một công việc, nhiệm vụ nào đó.

Ví dụ như khi con thức dậy đúng giờ và biết tự gấp chăn thì cha mẹ hãy dành ngay cho con một lời khen “Con giỏi lắm” để tạo động lực cho con thực hiện tốt hơn nữa. Hoặc khi còn hoàn thành một nhiệm vụ hoặc sửa đổi một hành vi tiêu cực nào đó thì phụ huynh có thể thưởng cho con một món quà mà con yêu thích.

Bên cạnh những lời khen thì cha mẹ cũng cần phải giáo dục con về những hành vi sai lệch, cần phải sửa đổi. Tuy nhiên, đối với trẻ tự kỷ cần khéo léo hơn trong việc dạy dỗ, hạn chế việc la mắng, trách phạt. Thay vào đó, khi trẻ phạm phải sai lầm, cha mẹ nên nhẹ nhàng phân tích, giải thích cụ thể cho con hiểu và hướng dẫn cho con cách điều chỉnh đúng đắn hơn.

3. Giáo dục chuyên biệt

Phần lớn những trẻ mắc chứng tự kỷ sẽ được khuyến khích áp dụng phương pháp giáo dục để có thể dần cải thiện và khắc phục tốt các triệu chứng nguy hiểm, nâng cao những kỹ năng cần thiết để có thể dần hòa nhập tốt với cộng đồng. Tại đây, trẻ sẽ được các giáo viên có chuyên môn tận tình hướng dẫn và chỉ dạy, giúp trẻ điều chỉnh tốt các hành vi bất ổn vaà cải thiệt những khiếm khuyết mà tự kỷ gây ra.

Đồng thời, trẻ cũng sẽ được tiếp xúc rất nhiều với những bạn bè mắc phải chứng bệnh giống mình, từ đó dễ dàng hòa nhập hơn và giảm bớt sự mặc cảm về bản thân. Tuy nhiên, ở nước ta hiện nay vẫn còn hạn chế nhiều về các cơ sở chuyên dành cho trẻ tự kỷ. Cha mẹ nên tham khảm và lựa chọn kỹ lưỡng để đăng ký cho con được hỗ trợ tại môi trường phù hợp nhất.

4. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là một trong các phương pháp hỗ trợ được đánh giá rất cao về mức độ hiệu quả và tính an toàn dành cho trẻ tự kỷ. Với liệu pháp này, trẻ nhỏ sẽ dần gia tăng được sự tự tin, cải thiện tình trạng mất tập trung và dễ dàng giải tỏa trạng thái căng thẳng, lo lắng, bực tức của mình. Nhờ thế mà các hành vi không mong muốn ở trẻ tự kỷ cũng sẽ dần được thuyên giảm và khống chế tốt.

Với biện pháp này, trẻ tự kỷ sẽ được gặp gỡ và tương tác trực tiếp cùng với chuyên gia tâm lý, nhà trị liệu. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, các triệu chứng mà trẻ gặp phải cùng với sự đáp ứng của trẻ đối với quá trình trị liệu mà chuyên gia sẽ cân nhắc để đưa ra liệu pháp phù hợp nhất.

Thông thường, đối với trường hợp bệnh tự kỷ là trẻ em thì chuyên gia trị liệu thường sẽ khuyến khích áp dụng liệu pháp gia đình, liệu pháp nhóm. Nhờ thế mà các thành viên trong gia đình hoặc người trực tiếp chăm sóc trẻ sẽ hiểu hơn về tình trạng hiện tại của trẻ, đồng thời biết được thêm nhiều kiến thức và phương pháp chăm sóc, hỗ trợ trẻ hiệu quả tại nhà.

Những hành vi của trẻ tự kỷ sẽ có xu hướng bất thường và lệch lạc hơn so với những đứa trẻ có sự phát triển bình thường. Tuy nhiên, nếu có thể phát hiện và can thiệp ở giai đoạn sớm thì trẻ hoàn toàn có thể khắc phục tốt các triệu chứng bất ổn này. Mong rằng qua những chia sẻ trong bài viết trên đây, bạn đọc sẽ hiểu thêm về trẻ tự kỷ để có phương pháp hỗ trợ và điều trị cho trẻ tốt hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• 9 Dấu hiệu của bệnh tự kỷ ở tuổi dậy thì và hướng can thiệp
• Các dấu hiệu tự kỷ ở học sinh thường gặp cần chú ý để nhận biết
• Trẻ tự kỷ hay la hét: Nguyên nhân và cách giúp xoa dịu trẻ
• Trẻ tự kỷ tăng động: Những điều cần biết để chăm sóc trẻ tốt