Các loại thuốc chống trầm cảm và những lưu ý thận trọng khi dùng

Thuốc chống trầm cảm là một trong những liệu pháp phổ biến để chữa trị bệnh trầm cảm và một số bệnh tâm lý tâm thần khác. Nhóm thuốc này cần được bác sĩ kê đơn, tuyệt đối không được tự ý mua về sử dụng khi chưa có chỉ định.

Các loại thuốc chống trầm cảm phổ biến hiện nay

Bên cạnh những liệu pháp tâm lý, điều trị trầm cảm bằng thuốc cũng là một cách chữa trị phổ biến và đem đến những kết quả tích cực. Tùy theo tình trạng bệnh của bạn đang ở giai đoạn nào, sẽ có những loại thuốc và liệu trình điều trị khác nhau. Thời gian điều trị cũng kéo dài theo từng giai đoạn bệnh mà bạn đang mắc phải. 

Nếu sử dụng một loại thuốc chống trầm cảm mà không mang đến hiệu quả, bạn có thể thử một loại thuốc khác cùng nhóm hoặc một nhóm thuốc trầm cảm khác. Bác sĩ của bạn cũng có thể thử thay đổi liều lượng cho phù hợp với tình hình bệnh. Trong một số trường hợp, bác sĩ cũng có thể khuyên bạn nên dùng nhiều loại thuốc điều trị trầm cảm khác nhau.

Trầm cảm đang dần trở thành một căn bệnh được khá nhiều người quan tâm. Do đó, những loại thuốc giúp hỗ trợ điều trị và cải thiện những triệu chứng này cũng ngày càng nhiều. Dưới đây là những nhóm thuốc và loại thuốc phổ biến mà bạn có thể tham khảo

1. Chất ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRIs)

SSRIs đã được đưa vào điều trị trầm cảm từ những năm 1980. Đây là một loại thuốc chống trầm cảm khá an toàn, ít gây những phản ứng phụ nên được sử dụng rất phổ biến hiện nay. Thuốc hoạt động theo phương thức làm cân bằng các serotonin trong não, giúp bệnh nhân thuyên giảm các triệu chứng trầm cảm. 

Bạn cần sử dụng SSRI liên tục từ 2 đến 4 tuần để cảm nhận được thay đổi. Các tác dụng phụ nhẹ sẽ xuất hiện nhưng rồi sẽ nhanh chóng biến mất. Nếu đã dùng SSRI từ 4 đến 6 tuần mà không cảm thấy khá hơn, hãy báo ngay với bác sĩ. Họ có thể suy xét việc tăng liều lượng hoặc thử một loại thuốc chống trầm cảm thay thế.

Một đợt điều trị thường kéo dài ít nhất 6 tháng, nhưng một số bệnh nhân cần duy trì quá trình điều trị lâu hơn, hoặc những người có nguy cơ tái phát cao thì cần điều trị vô thời hạn.

Những loại thuốc phổ biến trong nhóm SSRIs bao gồm citalopram, escitalopram, paroxetine, fluoxetine, sertraline,…

Tác dụng phụ của thuốc sẽ khác nhau tùy theo cơ địa, tình trạng cũng như sức khỏe của người bệnh, nhưng về cơ bản sẽ có những triệu chứng phổ biến như chóng mặt, buồn nôn, đau đầu, tim đập nhanh, mất ngủ, sụt cân, giảm ham muốn,… Những tác dụng phụ này đa phần chỉ ở mức nhẹ, không quá nghiêm trọng.

Ngoài ra, SSRIs có một tác dụng phụ nguy hiểm là thôi thúc tự sát. Một số trường hợp sử dụng SSRIs, đa phần là trẻ em và thanh thiếu niên, có ý định tự tử sau khi dùng thuốc. Các nghiên cứu cho thấy hai đối tượng này có tỷ lệ tự tử tăng gấp đôi từ 1%-2% lên 2%-4%.

Lưu ý:

• Thảo luận thật kỹ với bác sĩ nếu bạn quyết định dùng thuốc khi chuẩn bị/đang mang thai để hạn chế thấp nhất ảnh hưởng xấu đến thai nhi.
• Paroxetine (Paxil) có thể làm tăng nguy cơ dị tật tim thai và thường không được khuyến khích trong thai kỳ.
• Thận trọng khi dùng SSRIs nếu bạn có một số vấn đề sức khỏe như bệnh tiểu đường, động kinh và bệnh thận .
• Một số SSRI có thể phản ứng với một số loại thuốc khác hoặc thảo dược mà bạn đang sử dụng. Thế nên hãy xin tư vấn từ bác sĩ và luôn đọc kỹ hướng dẫn sử dụng đi kèm để kiểm tra xem loại thuốc nào bạn cần tránh.

2. Chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs)

SNRIs là một nhóm thuốc chống trầm cảm khá mới hiện nay. SNRIs có tác dụng ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine, những chất dẫn truyền thần kinh ở não, giúp điều chỉnh tâm trạng và giảm trầm cảm.

Ngoài ra, SNRIs còn điều trị một số bệnh khác như rối loạn lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn tăng động giảm chú ý hoặc các bệnh đau mãn tính như đau cơ xơ hóa, đau cơ xương mãn tính và đau thần kinh ngoại biên do tiểu đường.

Hiệu quả của SNRIs có thể được nhìn thấy sau 1 đến 4 tuần sử dụng đều đặn. Nếu sau thời gian đó mà bệnh tình không thuyên giảm, bạn cần liên hệ với bác sĩ để được xem xét tăng liều hoặc đổi thuốc.

SNRIs bao gồm các loại thuốc phổ biến như levomilnacipran, venlafaxine, duloxetine, desvenlafaxine,… 

SNRIs được đánh giá là khá an toàn cho hầu hết mọi người. Các tác dụng phụ của thuốc bao gồm đau bụng , mất ngủ , các vấn đề tình dục, lo lắng, chóng mặt và mệt mỏi.

Cũng giống như SSRIs, SNRIs cũng có tác dụng phụ là gia tăng tỉ lệ tự sát ở những người dưới 25 tuổi, đặc biệt là trong vài tuần đầu điều trị.

Lưu ý:

• Thảo luận thật kỹ với bác sĩ nếu bạn quyết định dùng thuốc khi chuẩn bị/đang mang thai để hạn chế thấp nhất ảnh hưởng xấu đến thai nhi.
• Venlafaxine, desvenlafaxine và levomilnacipran có thể làm tăng huyết áp.
• Duloxetine có thể khiến các bệnh về gan của bạn nặng hơn.
• Một số SNRIs có thể phản ứng với một số loại thuốc khác hoặc thảo dược mà bạn đang sử dụng. Thế nên hãy xin tư vấn từ bác sĩ và đọc kỹ hướng dẫn sử dụng đi kèm để kiểm tra xem loại thuốc nào bạn cần tránh.

3. Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs)

TCAs, hay còn gọi là thuốc chống trầm cảm ba vòng, là một trong những loại thuốc đầu tiên được sử dụng để điều trị bệnh trầm cảm từ những năm 1950.

Ngày nay TCAs thường được dùng để thay thế những trường hợp điều trị bằng SSRIs nhưng không mang lại hiệu quả. Nhóm thuốc này có tác dụng ức chế tái hấp thu các chất serotonin, norepinephrine và các thụ thể alpha-adrenergic, histamine H1, muscarinic M1.

Theo nhận định của các chuyên gia thì những loại thuốc nhóm chống trầm cảm 3 vòng thường có hiệu quả khá chậm, trung bình từ tuần 2 đến tuần 4 mới phát huy rõ công dụng. 

Một số loại thuốc phổ biến của nhóm này bao gồm amitriptyline, desipramine, doxepin, imipramine, nortriptyline, protriptyline, trimipramine,… Một số loại TCA cũng có thể được sử dụng để điều trị đau dây thần kinh mãn tính, OCD hay rối loạn lưỡng cực.

Nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng có hiệu quả điều trị cao nhưng ít được sử dụng vì gây nhiều tác dụng phụ. Một số tác dụng phụ mà chúng gây ra bao gồm khô miệng, chóng mặt, mệt mỏi, đau đầu, buồn ngủ, táo bón, bí tiểu, các vấn đề về tình dục, huyết áp thấp, co giật , tăng cân,…

Lưu ý:

• Thảo luận thật kỹ với bác sĩ nếu bạn quyết định dùng thuốc khi chuẩn bị/đang mang thai để hạn chế thấp nhất ảnh hưởng xấu đến thai nhi.
• Những người uống rượu thường xuyên nên tránh dùng TCAs vì rượu làm giảm chức năng của thuốc.
• Amitriptyline, imipramine và doxepin gây tăng cân nhanh.
• Một số SNRIs có thể phản ứng với một số loại thuốc khác hoặc thảo dược mà bạn đang sử dụng. Thế nên hãy xin tư vấn từ bác sĩ và đọc kỹ hướng dẫn sử dụng đi kèm để kiểm tra xem loại thuốc nào bạn cần tránh.

4. Các chất ức chế monoamine oxidase (MAOI)

MAOI sẽ ngăn chặn hoạt động của các enzyme monoamine oxidase, giảm thiểu những ảnh hưởng của chúng đến các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, norepinephrine và serotonin trong não. Bằng cách ngăn chặn tác động của các enzym monoamine oxidase, MAOI làm tăng nồng độ của ba chất dẫn truyền thần kinh, giúp giảm các triệu chứng liên quan đến trầm cảm như buồn bã hoặc lo lắng.

MAOI chỉ được sử dụng khi các loại thuốc chống trầm cảm thường dùng như SSRIs hay SNRI không có hiệu quả. Lý do là vì chúng có nguy cơ tương tác với các thuốc khác, hoặc tương tác với một số thực phẩm như pho mát và thịt lâu năm cao hơn mức bình thường. Chúng cũng có nhiều tác dụng phụ hơn khi so với thuốc chống trầm cảm tiêu chuẩn và có thể gây ra hội chứng cai nghiện khi ngưng sử dụng.

Một số loại MAOI phổ biến bao gồm selegiline, isocarboxazid, phenelzine và tranylcypromine. 

Một số tác dụng phụ của MAOI là chóng mặt, mất ngủ, buồn nôn, tăng cân, hạ huyết áp, chức năng tình dục bị rối loạn, đau nhức và co rút cơ, bị phù,…

Lưu ý:

• Thảo luận thật kỹ với bác sĩ nếu bạn quyết định dùng thuốc khi chuẩn bị/đang mang thai để hạn chế thấp nhất ảnh hưởng xấu đến thai nhi.
• Nguy cơ tương tác cao với pho mát và thịt lâu năm nên cần cẩn thận khi sử dụng hai loại này.
• Cân nhắc khi sử dụng vì thuốc có những tác dụng phụ nghiêm trọng như tăng cân hay hạ huyết áp
• Một số SNRIs có thể phản ứng với một số loại thuốc khác hoặc thảo dược mà bạn đang sử dụng. Thế nên hãy xin tư vấn từ bác sĩ và đọc kỹ hướng dẫn sử dụng đi kèm để kiểm tra xem loại thuốc nào bạn cần tránh.

5. Một số loại thuốc chống trầm cảm khác

Ngoài những loại thuốc kể trên, trong một số trường hợp cụ thể, các bác sĩ cũng có thể chỉ định bạn sử dụng những loại thuốc khác như

• Bupropion: Đây là một loại thuốc chống trầm cảm giúp cân bằng một số chất tự nhiên trong não như dopamine và norepinephrine, từ đó giúp người bệnh cải thiện tâm trạng và cảm thấy thoải mái hơn. Tác dụng phụ của Bupropion là gây đau họng, chóng mặt, buồn nôn, ù tai, nhức đầu, chán ăn, sụt cân, táo bón, khó ngủ, tăng tiết mồ hôi, run,… Bupropion ít gây những tác dụng phụ ảnh hưởng đến tình dục hơn các loại thuốc chống trầm cảm khác.
• Mirtazapine: Thuốc này có tác dụng khôi phục sự cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ, giúp cải thiện tâm trạng và cảm giác hạnh phúc. Các tác dụng phụ thường nhẹ và bao gồm buồn ngủ, tăng cân, chóng mặt, táo bón,…
• Trazodone: Thuốc thường được dùng cùng với thức ăn để giảm nguy cơ đau dạ dày. Các tác dụng phụ khác bao gồm buồn ngủ, chóng mặt, táo bón , khô miệng và mờ mắt. Thuốc này thường được kê đơn để giúp ngủ ngon.

Những lưu ý khi sử dụng các loại thuốc chống trầm cảm

Việc sử dụng thuốc chống trầm cảm luôn phải tuân theo những yêu cầu nghiêm khắc để tránh những ảnh hưởng xấu đến cơ thể. Ngoài ra, bạn cũng phải chú ý theo dõi những biểu hiện của cơ thể để nhanh chóng báo cho bác sĩ khi có vấn đề xảy ra.

1. Cung cấp đầy đủ tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ quyết định dùng loại thuốc chống trầm cảm nào, liều lượng bao nhiêu và thời gian bao lâu tùy theo tình hình sức khỏe của từng bệnh nhân. Mỗi người sẽ có những vấn đề sức khỏe riêng hoặc dị ứng với một chất nào đó, thế nên cần khai báo rõ ràng tiền sử bệnh của bạn và gia đình để bác sĩ có thể đưa ra phương án điều trị tốt nhất.

Thông tin tiền sử cung cấp cho bác sĩ tất cả các manh mối quan trọng để chẩn đoán tình trạng sức khỏe của bạn để cho thuốc hợp lý, bởi vì nhiều căn bệnh có tính di truyền giữa các thành viên trong các gia đình. Tiền sử bệnh của gia đình cũng giúp bác sĩ dự đoán những vấn đề mà bạn có thể gặp trong tương lai.

2. Uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ

Uống thuốc không theo chỉ định, lạm dụng thuốc, sử dụng thuốc quá liều hay cắt thuốc là điều không hiếm gặp ở các bệnh nhân trầm cảm. 

Khi bác sĩ kê cho bệnh nhân một loại thuốc, trong vài tuần đầu, một số người có thể cảm nhận được những dấu hiệu tích cực, nhưng có những người cần thời gian lâu hơn để có được hiệu quả. Trong giai đoạn này, một số bệnh nhân tự ý cắt thuốc khi thấy bệnh tình thuyên giảm, hoặc tăng mạnh liều vì không thấy hiệu quả như mong muốn, cả hai hành động này đều gây nên những tác dụng xấu cho cơ thể.

Liều lượng của thuốc được kê phải tùy theo mức độ bệnh, tình trạng sức khỏe và những phản ứng của cơ thể với thuốc. Một số người có thể uống liều đầy đủ ngay lập tức, trong khi một số khác phải tăng dần liều. Thế nên để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất, bạn cần uống thuốc theo đúng chỉ định.

Thông thường để đạt được mục đích điều trị, người bệnh cần dùng thuốc liên tục từ 4 – 6 tháng, tái khám theo lịch hẹn và chỉ ngừng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. Trong trường hợp cần phải dừng thuốc vì một lý do nào đó, bác sĩ sẽ giảm liều từ từ để cơ thể thích nghi. Việc tự ý dừng thuốc đột ngột có thể gây nên nhiều tác dụng phụ và khiến cơn trầm cảm của bạn tệ hơn.

3. Chú ý những phản ứng của cơ thể với thuốc chống trầm cảm

Việc dùng thuốc chống trầm cảm luôn đi kèm những tác dụng phụ thường gặp như nhức đầu, buồn nôn, chóng mặt, khô miệng, táo bón, mất ngủ, bồn chồn, rối loạn tình dục,… Ngoài ra, một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến gan, thận hay tim của người bệnh. 

Nếu bạn xuất hiện những dấu hiệu trên ở dạng nhẹ và nhanh chóng biến mất sau vài ngày thì không có gì phải lo. Nhưng nếu các triệu chứng kéo đến một cách dữ dội thì cần báo ngay cho bác sĩ để tìm hiểu nguyên nhân và thay đổi phương pháp điều trị khi cần thiết. 

Ngoài ra, nếu sau 4 tuần dùng thuốc mà những tác dụng phụ không thuyên giảm, hoặc thuốc không có hiệu quả thì bạn hãy nói chuyện với bác sĩ để thay đổi liều lượng, chuyển sang một loại thuốc chống trầm cảm khác, hoặc thêm một thuốc chống trầm cảm thứ hai để hỗ trợ. Kết hợp thuốc có thể cho tác dụng tốt hơn là dùng một thuốc đơn lẻ.

4. Cẩn thận dùng thuốc khi mang thai/đang sử dụng thuốc khác

Một số thuốc chống trầm cảm có thể phản ứng với những thuốc khác, hoặc với thảo dược mà bạn đang sử dụng. Thế nên hãy xin tư vấn từ bác sĩ và đọc kỹ hướng dẫn sử dụng đi kèm để kiểm tra xem loại thuốc nào bạn cần tránh. Tránh việc tự ý dùng những loại thuốc đặc trị bệnh khác nhau trong cùng một thời gian để tránh những ảnh hưởng ngoài ý muốn.

Ngoài ra nếu bạn có ý định mang thai hoặc đang mang thai thì phải hết sức cẩn thận trong việc dùng thuốc. Một vài loại thuốc chống trầm cảm có ảnh hưởng xấu đến thai nhi, tăng tỷ lệ sinh non và dị tật ở trẻ. Bạn cần phải cân nhắc thật kỹ những rủi ro có thể xảy ra của việc dùng thuốc trong khi mang thai.

Bạn cũng cần hiểu rõ những loại thuốc mình sử dụng có những tác dụng phụ gì, tác động thế nào đến cơ thể để có một cái nhìn tổng quát hơn giữa lợi ích và nguy cơ khi dùng thuốc. Tuy nhiên, nhiều loại thuốc ngày nay đã được nghiên cứu chứng minh là ít gây ảnh hưởng đến thai kỳ nên cũng không cần quá lo lắng.

Trên đây là những chia sẻ của IPHD về những loại thuốc chống trầm cảm và các lưu ý khi sử dụng thuốc để đảm bảo chất lượng điều trị. Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin bổ ích để lựa chọn loại thuốc phù hợp và dùng thuốc đúng cách.

Có thể bạn quan tâm:

• Tham vấn tâm lý học đường và tầm quan trọng đối với học sinh
• Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là gì? Biểu hiện và cách vượt qua
• Các dấu hiệu trầm cảm ở học sinh: Nhận biết sớm tránh hậu quả