ADHD là gì? Bệnh tăng động giảm chú ý có chữa được không?

ADHD hay tăng động giảm chú ý là một căn bệnh không hiếm gặp ngày nay. Bệnh này thường thấy ở trẻ em và thanh thiếu niên, có thể kéo dài đến lúc trưởng thành. ADHD ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người mắc nếu không được phát hiện và cải thiện sớm.

ADHD là gì?

ADHD (Attention Deficit – Hyperactivity Disorder) hay rối loạn tăng động giảm chú ý, là một bệnh rối loạn phát triển thần kinh. Người mắc bệnh có xu hướng không thể ngồi yên quá lâu. Họ thích chạy nhảy, la hét, nói quá nhiều và có thể gây phiền hà cho người khác vì sự náo động của mình.

Ngoài ra, người bệnh cũng khó tập trung vào một việc trong thời gian dài. Họ thường lơ đễnh, không tuân theo theo mệnh lệnh và cảm thấy nhanh chán với công việc đang làm.

Theo các nghiên cứu, ADHD xuất hiện ở bé trai cao gấp 2 lần so với bé gái. Bệnh có những triệu chứng rất rõ nét xuất hiện trong thời thơ ấu và diễn biến suốt đời. Tăng động giảm chú ý ở trẻ có thể được phát hiện sớm trước 3 tuổi. Những trường hợp khác phát hiện khi trẻ 6-12 tuổi, lứa tuổi mà trẻ bắt đầu thể hiện sự giảm chú ý khi học tập.

Người lớn cũng được ghi nhận những trường hợp mắc ADHD. Đây là do bệnh xuất hiện từ thời thơ ấu nhưng kéo dài đến tuổi trưởng thành. Tăng động giảm chú ý ở người lớn khiến hiệu suất công việc suy giảm, gây ra cảm giác chán nản, dễ nổi nóng và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người mắc bệnh.

ADHD có 3 dạng triệu chứng chính là dạng tăng động, dạng giảm chú ý và dạng hỗn hợp.

Đặc trưng của dạng tăng động là người bệnh luôn hoạt động tay chân, nói to và nhiều, náo động khắp nơi, có thể đột nhiên la hét và chen vào lời người khác.

Dạng giảm chú ý thì khả năng tập trung kém, không chú ý đến quy tắc và mệnh lệnh, không thể chú tâm vào một việc trong thời gian dài khiến năng suất học tập và làm việc giảm sút nghiêm trọng.

Dạng hỗn hợp là bao gồm triệu chứng của hai dạng trên.

Hiện nay ADHD chưa có cách chữa trị tận gốc. Bệnh chỉ có thể được cải thiện thông qua một số phương pháp như trị liệu tâm lý hay dùng thuốc để ức chế triệu chứng bệnh.

Nguyên nhân gây bệnh ADHD

Hiện nay có rất nhiều căn bệnh mà các nhà khoa học vẫn chưa tìm được nguyên nhân gây bệnh chính xác. ADHD cũng là một căn bệnh như thế. Các nghiên cứu vẫn chưa chỉ ra được vì sao người bệnh lại mắc phải tăng động giảm chú ý. Tuy nhiên, người ta vẫn có thể chỉ ra nhiều yếu tố ảnh hưởng đến khả năng mắc ADHD bao gồm:

• Yếu tố di truyền

Gen di truyền là một trong những yếu tố dễ thấy trong các ca bệnh ADHD. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nếu cha mẹ hay người trong gia đình mắc tăng động giảm chú ý, trẻ sinh ra có đến 50% nguy cơ mắc bệnh. Đặc biệt, nếu cặp sinh đôi cùng trứng có 1 trẻ được chẩn đoán mắc bệnh, trẻ còn lại 90% cũng mắc bệnh hệt như người anh chị em của mình.

• Những tổn thương ở não bộ

Tổn thương não trong thai kỳ và nhưng năm đầu đời có thể khiến trẻ bị tăng động giảm chú ý. Các bệnh về não như viêm não, viêm màng não cũng làm tăng nguy cơ trẻ mắc ADHD.

• Trẻ sinh non và biến chứng chu sinh

Sinh thiếu tháng, sinh nhẹ cân, ngạt thở trong quá trình sinh hay gặp sự cố ảnh hưởng đến não bộ khi sinh đều có thể khiến trẻ mắc ADHD.

• Vấn đề sức khỏe của mẹ trong thai kỳ

Những thai phụ bị ngộ độc chì, thường xuyên căng thẳng, trầm cảm, lo lắng hoặc tiếp xúc với rượu, bia, thuốc lá, chất kích thích,… trong quá trình mang thai có thể làm tăng tỷ lệ mắc bệnh tăng động giảm chú ý ở trẻ.

Có một số giả thuyết cho rằng những yếu tố như xem TV thường xuyên, ăn quá nhiều đồ ngọt, cách nuôi dạy con của cha mẹ hoặc những yếu tố xã hội, môi trường có ảnh hưởng đến nguy cơ mắc ADHD. Nhiều nhà nghiên cứu đã bác bỏ quan điểm này, vì không có bằng chứng thuyết phục rằng đây là nguyên nhân gây ra tình trạng ADHD ở trẻ. Tuy nhiên những yếu tố trên có thể khiến triệu chứng bệnh nặng hơn ở một số trường hợp cụ thể.

Hầu hết những yếu tố trên, ngoài trừ gen di truyền, đều là những ảnh hưởng trong quá trình mang thai. Vì thế thai phụ nên chăm sóc bản thân thật tốt, cố gắng giữ tâm trạng vui vẻ, có lối sống lành mạnh và bổ sung đủ dưỡng chất để giảm thiểu khả năng mắc bệnh ở trẻ.

Dấu hiệu nhận biết bệnh ADHD

Các bác sĩ thường dựa vào một số triệu chứng dưới đây theo tiêu chuẩn của DSM-5 để xác định người bệnh có mắc tăng động giảm chú ý hay không.

Người bệnh phải xuất hiện trên 6 triệu chứng trong mỗi nhóm. Những triệu chứng này xuất hiện trước khi trẻ 7 tuổi, kéo dài ít nhất 6 tháng, được bộc lộ một cách thường xuyên trong ít nhất 2 hoàn cảnh như nhà ở, trường học, cơ quan, nơi công cộng,… và gây ảnh hưởng lớn đến quá trình học tập và làm việc của người bệnh.

Triệu chứng tăng động

• Không thể ngồi yên trên ghế, thích cựa quậy luôn tay luôn chân
• Đứng dậy khỏi chỗ, đi lòng vòng dù được yêu cầu ngồi yên
• Không thể yên tĩnh khi tham gia các hoạt động cần tập trung cao như đọc sách, vẽ tranh,…
• Nhảy lên bàn ghế, thích chạy nhảy leo trèo mọi lúc mọi nơi
• Hoạt động liên tục như không biết mệt, hiếu động hơn bình thường
• Nóng nảy, dễ cáu gắt, không thích chờ đợi đến lượt của mình
• Thường chen vào câu chuyện, ngắt lời người khác
• Nói nhiều, nói luôn miệng
• Nóng lòng trả lời khi chưa nghe hết câu hỏi

Triệu chứng giảm chú ý

• Không cẩn thận, thường xuyên sai sót khi học hành, làm việc hoặc những công việc khác đòi hỏi sự tỉ mỉ
• Dễ dàng lơ đễnh, không chú ý lời người khác nói
• Thường hay phân tâm, nhanh chóng mất hứng thú với việc đang làm
• Không chú ý, không làm theo hướng dẫn khiến việc học tập và làm việc không đạt đúng yêu cầu
• Không thể tập trung vào trò chơi hay các nhiệm vụ được giao
• Không thích đi học, làm bài tập hay những việc buộc phải ngồi yên một khoảng thời gian dài.
• Khó hòa nhập vào những hoạt động chung với bạn bè, đồng nghiệp
• Không nhớ được đồ vật để ở đâu và thường xuyên đánh mất đồ
• Trí nhớ không tốt, nhanh quên, không nhớ được thứ tự của hoạt động

Những ảnh hưởng của ADHD đến người bệnh

Những trẻ bị ADHD gặp rất nhiều khó khăn trong những hoạt động thường ngày ở trường lớp. Trẻ không theo kịp các bạn vì khó tập trung, hay lơ đễnh và có những hành động tăng động quá mức làm bạn bè xung quanh khó chịu.

Trẻ ADHD cần có môi trường học tập và những biện pháp giáo dục phù hợp để giúp các bé nhanh chóng hòa nhập với mọi người. Trẻ cũng thường nổi nóng bất ngờ, không nghe lời cha mẹ, dễ gặp tai nạn do hiếu động không chịu ngồi yên,…

ADHD ở người lớn có thể khiến người bệnh mau quên, không nhớ được trình tự công việc, có thể gây ra sai sót trong quá trình tính toán hay nhập dữ liệu. ADHD còn khiến người bệnh mau chán, không còn hứng thú với công việc, không tập trung trong những cuộc họp hay buổi gặp mặt,…

Những điều này khiến năng suất làm việc giảm sút nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến công việc và cơ hội thăng tiến của người bệnh. Người lớn bị ADHD còn gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ vì dễ nổi nóng, thường xuyên xao nhãng, trễ giờ hẹn, lái xe không an toàn do mất tập trung,…

Tóm lại, ADHD gây ra rất nhiều rắc rối cho cuộc sống người bệnh như:

• Ảnh hưởng đến thành tích học tập
• Khó kết bạn/không duy trì được tình bạn lâu dài
• Gây khó chịu cho người xung quanh vì sự tăng động quá mức
• Dễ gặp tai nạn khi đang chạy nhảy vì bất cẩn
• Ảnh hưởng đến thu nhập, có nguy cơ thất nghiệp
• Dễ sa ngã vì cảm giác thất bại, tự ti
• Sử dụng rượu bia, chất kích thích một cách bừa bãi
• Có thể gây tai nạn khi đang lái xe, làm việc do kém tập trung
• Khó duy trì các mối quan hệ do thường quên hẹn, trễ giờ hẹn
• Khó giữ được bình tĩnh, dễ xảy ra xô xát
• Sức khỏe thể chất và tinh thần không ổn định
• Có thể mắc một số bệnh như stress, trầm cảm, rối loạn lo âu,…

ADHD có những ảnh hướng nhất định đến đời sống của người mắc phải. Thế nên việc phát hiện và điều trị sớm là biện pháp tốt nhất để giúp người bệnh nhanh chóng trở lại cuộc sống bình thường.

Làm cách nào để cải thiện tình trạng ADHD?

ADHD là căn bệnh diễn biến suốt đời và chưa có biện pháp giải quyết triệt để. Điều tốt nhất có thể làm là giúp người bệnh giảm thiểu những triệu chứng bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống cũng như nhanh chóng hòa nhập cộng đồng. Biện pháp hóa dược (dùng thuốc) và trị liệu tâm lý là hai biện pháp chính thường dùng ngày nay. Ngoài ra, gia đình và người bệnh cũng có nhiều biện pháp tại nhà để giúp cải thiện tình trạng bệnh.

Trị liệu tâm lý

Trẻ em dưới 6 tuổi luôn được ưu tiên sử dụng liệu pháp tâm lý khi điều trị ADHD. Trẻ vẫn còn rất nhỏ, dễ uốn nắn hành vi hơn trẻ trên 6 tuổi và người trưởng thành. Bên cạnh đó trẻ nhỏ rất non nớt và có sức đề kháng yếu, thế nên sử dụng thuốc khi điều trị không phải là một biện pháp tốt.

Trẻ trên 6 tuổi được dùng kết hợp hai liệu pháp để tăng hiệu quả trị liệu. Còn với người lớn thì liệu pháp tâm lý chỉ là hình thức hỗ trợ, dùng thuốc vẫn là hình thức điều trị chính.

Người bị ADHD sẽ được bác sĩ và chuyên gia tâm lý tư vấn để điều chỉnh hành vi, cải thiện những vấn đề giao tiếp, kiểm soát tâm trạng và học tập một số kỹ năng cần thiết trong đời sống như:

• Sắp xếp thời gian hợp lý để hoàn thành công việc một cách khoa học.
• Cải thiện khả năng ghi nhớ, giảm thiểu sự lơ đễnh khi làm việc, học tập
• Làm sao để giữ bình tĩnh, tránh những hành vi bốc đồng
• Chấp nhận những thất bại trong học tập, công việc và cách vượt qua
• Học cách tự giải quyết những vấn đề trong cuộc sống
• Tự tin hơn vào bản thân, không còn những cảm xúc tiêu cực
• Thiết lập và duy trì các mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp

Có rất nhiều liệu pháp tâm lý để giúp đỡ người bệnh cải thiện tình trạng bệnh. Trong đó, có 2 biện pháp thường được các bác sĩ áp dụng khi trị liệu ADHD bao gồm trị liệu hành vi nhận thức và trị liệu gia đình.

• Trị liệu hành vi nhận thức

Phương pháp này sẽ cung cấp những cách quản lý hành vi, kiểm soát tâm trạng của bản thân để giải quyết những vấn đề trong cuộc sống. Những cảm xúc tiêu cực sẽ nhanh chóng được loại bỏ, thay vào đó là những suy nghĩ tích cực để giúp người bệnh có cuộc sống lành mạnh.

Trị liệu hành vi nhận thức giúp người bệnh giảm khả năng mắc phải những vấn đề như stress, trầm cảm, rối loạn lo âu và sa vào rượu, bia, chất kích thích để quên đi những khó khăn bản thân phải đối mặt.

• Trị liệu gia đình

Đối tượng của trị liệu gia đình là những thành viên trong gia đình người bệnh như vợ/chồng, cha mẹ, ông bà, họ hàng,… Mục tiêu của phương pháp này là giúp người thân có cái nhìn rõ ràng và khách quan hơn về tình trạng của người bệnh.

Quá trình cải thiện tình trạng ADHD là một quá trình lâu dài, cần sự quan tâm chăm sóc đúng mực của gia đình để mang đến hiệu quả tốt nhất. Trị liệu gia đình cũng giúp người thân thông cảm và kiên nhẫn hơn khi sống cùng người tăng động giảm chú ý.

Trị liệu bằng thuốc

Thuốc được khuyên dùng cho trẻ em trên 6 tuổi (nhưng với liều lượng được kiểm soát gắt gao) và người trưởng thành. Với người trưởng thành thì trị liệu bằng thuốc là phương pháp chính.

Thuốc có tác dụng làm giảm triệu chứng tăng động giảm chú ý, giúp người bệnh cải thiện những vấn đề như mất tập trung, dễ nóng giận, chán nản với công việc đang làm, khó hòa nhập tập thể. Điều này giúp người bệnh có hứng thú và tự tin hơn khi tham gia những hoạt động tập thể, học cách kết bạn và duy trì mối quan hệ, cũng như nâng cao chất lượng học tập và công việc.

Một số loại thuốc các bác sĩ khuyên dùng khi người bệnh mắc ADHD bao gồm:

• Nhóm thuốc hướng thần

Các loại thuốc có chứa thành phần methylphenidat và amphetamin được dùng rộng rãi cho bệnh nhân tăng động giảm chú ý. Thuốc có hai dạng chế phẩm tác dụng ngắn và tác dụng dài. Mỗi loại sẽ phù hợp với những thời điểm khác nhau nên cần tư vấn của bác sĩ để biết cách sử dụng chính xác.

Thuốc hướng thần liều cao có khả năng gây ra tác dụng phụ không mong muốn nên hãy hết sức cẩn thận khi dùng. Mất ngủ, ngủ không ngon giấc, đau đầu, chóng mặt, không muốn ăn, nhịp tim và huyết áp tăng cao,… là những tác dụng phụ của nhóm thuốc này.

• Nhóm thuốc không hướng thần

Atomoxetine và bupropion là những thuốc tiêu biểu của nhóm. Nhóm thuốc này ít an toàn, không hiệu quả bằng thuốc hướng thần nên chỉ được ưu tiên sử dụng khi thuốc hướng thần không có tác dụng trị liệu tốt.

Ngoài ra, thanh thiếu niên có tỷ lệ muốn tự sát cao khi dùng atomoxetine. Thế nên hãy cẩn thận khi dùng thuốc. Tác dụng phụ của thuốc hướng thần bao gồm mất ngủ, chán ăn, đau đầu, mệt mỏi, giảm ham muốn tình dục,…

Ngoài ra tùy vào tình trạng bệnh, bác sĩ có thể kê thêm một số loại thuốc hỗ trợ khác. Mỗi người có thể chất khác nhau, thế nên loại thuốc, liều lượng thuốc và thời gian tác dụng của thuốc cho từng đối tượng cũng khác nhau. Không có gì đảm bảo loại thuốc được kê sẽ có tác dụng ngay với người bệnh. Khi sử dụng thuốc, có một số vấn đề chúng ta cần lưu ý bao gồm:

• Độ hiệu quả của thuốc

Một số người có hiệu quả điều trị tốt với loại thuốc này. Một số khác lại cho kết quả khả quan hơn với loại thuốc khác. Bác sĩ sẽ cân nhắc đổi thuốc nếu thuốc đang dùng không có hiệu quả điều trị bệnh.

• Liều lượng thuốc

Bác sĩ sẽ cân nhắc việc tăng hay giảm liều lượng thuốc tùy thuộc vào tuổi tác, thể trạng và phản ứng của cơ thể.

• Thời gian tác dụng của thuốc

Một số loại thuốc có tác dụng tức thì trong vài tiếng hay sau 2-4 tuần. Một số loại khác thì có tác dụng chậm hơn. Thế nên cần biết rõ thời gian tác dụng của từng loại thuốc để quan sát những thay đổi của cơ thể một cách chính xác.

Báo ngay với bác sĩ nếu thấy thuốc không có tác dụng. Bác sĩ có thể tăng liều hoặc đổi thuốc khác khi cần.

Các biện pháp hỗ trợ khác

Ngoài trị liệu tâm lý và sử dụng thuốc, gia đình và bản thân người bệnh cũng có thể áp dụng những cách sau để cải thiện tình trạng bệnh.

• Tập yoga

Yoga có tác dụng tuyệt vời trong việc cải thiện tình trạng tăng động giảm chú ý. Tập yoga thích hợp cho cả trẻ em và người lớn, giúp thả lỏng tinh thần và rèn luyện tính kỷ luật.

Yoga giúp người bệnh kiểm soát tâm trạng, giảm bớt sự bốc đồng, tăng động của bản thân, tăng cường sức khỏe cũng như rèn luyện khả năng tập trung. Yoga được chứng minh là có tác dụng toàn diện trong cải thiện sức khỏe thẻ chất và tinh thần.

• Lập chế độ ăn uống hợp lý

Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều rau xanh, rau củ quả, các loại hạt và thực phẩm bổ não, thực phẩm chứa nhiều Omega-3,… và kiêng thức ăn nhanh, thức uống có gas giúp tình trạng tăng động giảm chú ý được cải thiện tốt hơn.

• Gặp gỡ những người cùng hoàn cảnh

Cha mẹ có thể tham gia những buổi gặp mặt dành cho phụ huynh có con bị tăng động giảm chú ý để chia sẻ kinh nghiệm. Trẻ có thể giao lưu và kết bạn với nhau, trong khi các bậc phụ huynh có thể tâm sự và chia sẻ những vấn đề gặp phải trong quá trình nuôi dạy trẻ.

• Tham gia những hoạt động yên tĩnh

Đi bộ, đạp xe, đọc sách, vẽ tranh, ghép hình, tô tượng, giải đố,… là những hoạt động yêu cầu sự yên tĩnh và tập trung cao độ. Các hoạt động này rất thích hợp cho những ai bị ADHD vì rất tốt cho việc rèn luyện sự kiên nhẫn, chú tâm vào việc đang làm. Hãy tránh cho người bệnh tham gia những hoạt động cần hoạt động mạnh hay có tính bạo lực.

Tóm lại tăng động giảm chú ý hay ADHD hiện nay vẫn chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm. Nhưng bệnh có thể được cải thiện thông qua những phương pháp điều trị thích hợp.

Tăng động giảm chú ý gây khó khăn cho người mắc trong rất nhiều hoạt động hằng ngày, khiến người mắc bệnh tự ti, khó hòa nhập, làm giảm chất lượng công việc và thành tích học tập. Phát hiện và điều trị sớm sẽ giúp người bệnh nhanh chóng trở lại với cuộc sống bình thường.

Có thể bạn quan tâm:

• 6 Cách dạy trẻ tăng động giảm chú ý được các chuyên gia đúc kết
• Tăng động giảm chú ý có chữa được không? Giải đáp
• Tăng động là gì? Dấu hiệu trẻ bị tăng động và cách điều trị