Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ: Nguyên nhân, Biểu hiện, Cách khắc phục

Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ gây nên nhiều cản trở đối với khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và cả các sinh hoạt đời sống hàng ngày. Đây là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ, các biểu hiện có thể khởi phát sớm ở trẻ dưới 3 tuổi. 

Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ là gì?

Rối loạn ngôn ngữ hay còn gọi là rối loạn giao tiếp có thể gặp ở nhiều đối tượng khác nhau nhưng phổ biến nhất là trẻ em. Những trường hợp mắc phải chứng rối loạn này sẽ gặp nhiều cản trở trong quá trình giao tiếp, tương tác với những người xung quanh.

Trẻ nhỏ sẽ gặp phải các khó khăn trong việc bày tỏ các quan điểm, suy nghĩ, cảm xúc hay mong muốn của bản thân. Tùy vào mỗi trường hợp khác nhau mà các biểu hiện của rối loạn ngôn ngữ cũng có phần đặc trưng riêng biệt.

Có các trường hợp trẻ nhỏ khó có thể diễn đạt cụ thể và rõ ràng bằng ngôn ngữ, kèm theo đó là các rối loạn giọng nói, loạn ngôn, nói lắp, nói ngọng, chậm nói,…Các triệu chứng này thường khởi phát từ khá sớm ở những năm tháng đầu đời và nếu không được can thiệp tích cực sẽ phát triển cho đến khi trưởng thành.

Tuy nhiên, những trẻ bị rối loạn ngôn ngữ vẫn có khả năng tư duy, nhận thức bình thường như bao đứa trẻ khác. Hiểu một cách đơn giản đó chính là tình trạng trẻ gặp phải khó khăn trong việc biểu đạt bằng lời nói, không có khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt và chính xác nhưng trẻ vẫn có tư duy nhạy bén, thông minh.

Trong thực tế, trẻ rối loạn ngôn ngữ vẫn có khả năng nói và phát ra âm thanh nhưng khó có thể sử dụng đúng từ ngữ để phục vụ tốt cho như cầu giao tiếp hàng ngày. Trẻ thường chỉ dùng được những từ, những câu ngắn, đơn giản để tương tác với những người xung quanh.

Rối loạn ngôn ngữ thường được chia thành 2 dạng cơ bản:

• Rối loạn ngôn ngữ tiếp nhận: Trẻ gặp phải nhiều khó khăn trong việc nghe và hiểu những thông tin, từ ngữ được truyền đạt từ người khác.
• Rối loạn ngôn ngữ biểu đạt: Trẻ không biết cách sử dụng ngôn ngữ hoặc dùng từ ngữ lộn xộn, gây khó hiểu cho mọi người xung quanh.

Nguyên nhân gây ra rối loạn ngôn ngữ ở trẻ

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra chứng rối loạn ngôn ngữ ở trẻ nhỏ. Dựa theo kết quả của nhiều cuộc nghiên cứu thì phần lớn các rối loạn giao tiếp đều có liên quan đến một số bệnh lý. Cụ thể như:

• Dị tật bẩm sinh: Điển hình là tình trạng bại não, hội chứng Down, hội chứng Fragile X có thể hình thành và phát triển các rối loạn ngôn ngữ ở trẻ nhỏ.
• Các bệnh lý hoặc khuyết tật như chấn thương nghiêm trọng ở não bộ, trẻ tự kỷ, đột quỵ, khối u cũng chính là nguyên nhân gây ra khó khăn trong giao tiếp ở trẻ.
• Rối loạn ngôn ngữ cũng có khả năng là hậu quả của các vấn đề tổn thương xuất hiện trong và sau khi sinh. Chẳng hạn như mẹ bầu thường xuyên uống rượu trong quá trình mang thai gây ra hội chứng rượu bào thai hoặc tình trạng thiếu dưỡng chất trong thai kỳ, trẻ sinh non, nhẹ cân, suy dinh dưỡng.
• Chứng rối loạn này cũng có nhiều khả năng liên quan đến các yếu tố di truyền, tiền sử gia đình và môi trường sống.
• Một vài trường hợp rối loạn ngôn ngữ ở trẻ vẫn chưa thể xác định được chính xác về nguyên nhân.

Biểu hiện của trẻ rối loạn ngôn ngữ

Rối loạn ngôn ngữ được biểu hiện đa dạng ở nhiều trường hợp khác nhau. Để có thể nhận biết và can thiệp sớm tình trạng này, bạn có thể dựa vào các triệu chứng điển hình sau:

• Thường xuyên nhầm lẫn giữa các tên gọi của đồ vật, con vật hoặc bất kỳ các sự việc xảy ra xung quanh cuộc sống. Ví dụ như gọi “con gà” thành “con vịt”, “cái ghế” thành “cái bàn”,…
• Trẻ thường xuyên sử dụng các từ ngữ chung chung như “cái đó”, “thứ đó”, “nó” để thay thế cho các tên gọi xung quanh vì trẻ không có khả năng ghi nhớ chính xác.
• Hay quên cách sử dụng từ, không biết chọn lựa từ ngữ phù hợp với hoàn cảnh và liên tục tự sáng chế ra những từ lạ để thay thế cho điều mình muốn nhắc đến.
• Có xu hướng đảo vị trí cái âm hay còn gọi là nói lái từ ngữ. Ví dụ như nói “mòn ceo” thay cho “mèo con”,…
• Gặp khó khăn trong vấn đề sắp xếp vị trí của câu từ, không biết cách sử dụng chủ ngữ, vị ngữ.
• Hay nói những câu tối nghĩa.
• Khả năng học tập và tiếp thu từ vựng kém, không thể nói và viết tốt.
• Trẻ không thể phát âm chính xác các âm rung lưỡi như “r”, “tr”, “s” nên có xu hướng nói “tre” thành “che”, “ra” thành “ga”, “sách” thành “xách,….
• Trẻ rối loạn ngôn ngữ cũng có những sự bất thường trong giọng nói. Ví dụ như giọng khàn, nói giọng mũi,…
• Nói lắp là biểu hiện thường gặp của trẻ rối loạn giao tiếp, trẻ thường xuyên lặp đi lặp lại các từ đã nói và kéo dài những âm thanh, từ ngữ khiến cho quá trình giao tiếp bị gián đoạn.
• Mất rất nhiều thời gian để suy nghĩ và lựa chọn từ ngữ để sử dụng.
• Có xu hướng né tránh giao tiếp với những người xa lạ.

Đây chỉ là những biểu hiện thường gặp ở trẻ rối loạn ngôn ngữ. Để xác định cụ thể về tình trạng của trẻ nhỏ, các bậc phụ huynh hãy chủ động đưa trẻ đến thăm khám tại các cơ sở chuyên khoa uy tín để được bác sĩ đánh giá và xem xét kỹ lưỡng, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác nhất.

Ảnh hưởng nghiêm trọng của chứng rối loạn ngôn ngữ ở trẻ

Ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong đời sống và được xem như công cụ chủ chốt trong quá trình giao tiếp, tương tác thông thường giữa người với người. Đây là phương tiện được sử dụng để trao đổi thông tin, bày tỏ quan điểm, cảm xúc, mong muốn của bản thân đối với những người xung quanh. Đồng thời, nó cũng giúp chúng ta hiểu và chia sẻ nhiều hơn với người khác, tạo dựng được các mối quan hệ thân thiết, lành mạnh.

Chính vì thế, đối với các trường hợp rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em sẽ gây nên rất nhiều ảnh hưởng đối với đời sống sinh hoạt hàng ngày và cả sự phát triển tự nhiên trong tương lai của trẻ. Cụ thể một số tác hại nghiêm trọng của rối loạn ngôn ngữ như:

• Làm cản trở đến khả năng giao tiếp, bày tỏ suy nghĩ, ý muốn của bản thân đối với mọi người xung quanh.
• Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ cũng sẽ bị hạn chế về việc nghe hiểu được các thông điệp được truyền tải từ bên ngoài.
• Các sinh hoạt đời sống hàng ngày của trẻ cũng sẽ bị tác động nghiêm trọng. Ví dụ như khi trẻ muốn đói sẽ không thể nói “đói” hoặc không khi ăn một món ăn gì đó, trẻ sẽ khó có thể nhớ được tên gọi, không thể đưa ra được một thông điệp bằng lời nói hoàn chỉnh nên cha mẹ không thể đáp ứng tốt về nhu cầu đó một cách nhanh chóng.
• Rối loạn ngôn ngữ cũng chính là lý do khiến cho nhiều trẻ nhỏ dần trở nên tách biệt và bị cô lập với xã hội. Việc giao tiếp bằng lời nói gặp nhiều khó khăn nên khiến cho trẻ không thể vui chơi, kết nối tốt với những người bên cạnh.
• Khả năng học tập, tiếp thu của trẻ nhỏ cũng sẽ bị hạn chế rất nhiều nếu các rối loạn về ngôn ngữ không được khắc phục tốt.
• Tình trạng này kéo dài dai dẳng sẽ là gia tăng nguy cơ phát triển các bệnh lý nguy hiểm hơn, cụ thể như trầm cảm, tự kỷ,…
• Nhiều trẻ bị rối loạn ngôn ngữ, liên tục sử dụng từ ngữ không phù hợp, sai ngữ cảnh sẽ dễ bị mọi người xung quanh cười cợt, chế giễu, từ đó hình thành sự lo lắng, căng thẳng, tự ti và không muốn nói nữa.

Rối loạn ngôn ngữ gây ra rất nhiều ảnh hưởng đối với đời sống sinh hoạt hàng ngày của trẻ nhỏ, nếu không được can thiệp kịp thời, nó còn có thể dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm hơn. Chính vì thế, ngay khi nhận thấy các biểu hiện bất thường về ngôn ngữ ở trẻ nhỏ, các bậc phụ huynh nên chủ động đưa trẻ đến thăm khám tại các bệnh viện chuyên khoa uy tín để được đánh giá và chẩn đoán cụ thể, từ đó cân nhắc về các biện pháp can thiệp phù hợp.

Cách khắc phục hiệu quả cho trẻ rối loạn ngôn ngữ

Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ được biểu hiện với nhiều hình thức và mức độ khác nhau. Thông qua quá trình thăm khám, các bác sĩ chuyên sẽ đưa ra chẩn đoán chính xác để có thể lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp và hiệu quả cho từng trường hợp khác nhau.

Thông thường, các trường hợp trẻ bị rối loạn ngôn ngữ sẽ được ưu tiên áp dụng các biện pháp sau:

1. Âm ngữ trị liệu

Âm ngữ trị liệu là phương pháp hiệu quả thường xuyên được áp dụng cho các trường hợp trẻ bị rối loạn ngôn ngữ, trẻ chậm nói hoặc gặp phải các vấn đề khác nhau về khả năng giao tiếp, sử dụng lời nói. Tùy vào độ tuổi, nguyên nhân và mức độ rối loạn ở mỗi trẻ mà cách can thiệp của âm ngữ trị liệu cũng có phần khác nhau, thời gian duy trì cũng tương đối riêng biệt.

Các chuyên gia âm ngữ trị liệu sẽ từng bước tiếp cận và thu hẹp khoảng cách với trẻ nhỏ bằng việc giao tiếp trực tiếp với trẻ. Họ có thể sử dụng sách vở, đồ chơi, hình ảnh hoặc các đồ vật có thể gây hứng thú với trẻ để giúp trẻ dần phát triển khả năng ngôn ngữ của mình.

Bên cạnh đó, trẻ nhỏ cũng có thêm nhiều cơ hội để được tham gia các hoạt động vui chơi lành mạnh. Trong quá trình vui chơi, giải trí, chuyên gia sẽ lồng ghép vào các phương pháp kích thích ngôn ngữ ở trẻ, chủ yếu là thông qua việc thực hành hỏi và trả lời dựa trên các tình huống có liên quan.

Việc can thiệp âm ngữ trị liệu cho trẻ chậm nói, trẻ rối loạn ngôn ngữ cần được thực hiện càng sớm càng tốt. Theo số liệu thống kê nhận thấy, có đến hơn 70% các trường hợp trẻ nhỏ có thể phát triển ngôn ngữ, giao tiếp linh hoạt hơn khi được áp dụng phương pháp này trước 5 tuổi.

2. Tâm lý trị liệu

Như đã chia sẻ, rối loạn ngôn ngữ kéo dài có thể gây ra những cảm xúc tiêu cực đối với trẻ nhỏ. Đặc biệt khi thường xuyên bị bạn bè chọc ghẹo, gia đình cười chê, trách mắng, trẻ sẽ dần trở nên buồn bã, chán nản, thu mình và tự ti về khả năng của mình.

Trong thực tế đã có không ít các trường hợp trẻ rối loạn ngôn ngữ trở nên chậm nói, tránh né việc giao tiếp với mọi người xung quanh, thậm chí là trầm cảm. Chính vì thế, việc áp dụng tâm lý cho trẻ là vô cùng cần thiết để trẻ có thể cân bằng và ổn định lại trạng thái tâm lý, cảm xúc của bản thân.

Các chuyên gia tâm lý trị liệu sẽ trao đổi trực tiếp với từng trẻ nhỏ để có thể điều chỉnh lại suy nghĩ, cảm xúc của trẻ, giúp trẻ hiểu và kiểm soát bản thân hiệu quả hơn. Trẻ nhỏ sẽ dần giảm bớt sự căng thẳng, lo lắng của mình và có thể đáp ứng tốt các phương pháp can thiệp khác.

3. Hỗ trợ can thiệp tại nhà

Bên cạnh việc áp dụng tốt các phương pháp điều trị thì trẻ rối loạn ngôn ngữ cũng cần được hỗ trợ liên tục tại nhà để thúc đẩy tốt cho quá trình phát triển ngôn ngữ. Vì thế, các bậc phụ huynh nên tìm hiểu hoặc tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để có thể nắm rõ những biện pháp hỗ trợ cho trẻ ngay tại nhà, giúp trẻ dần phát triển ngôn ngữ, hòa nhập tốt hơn.

Cụ thể một số biện pháp hữu hiệu như sau:

• Giao tiếp chính là chìa khóa tốt nhất để trẻ có thể dần cởi mở, hòa nhập và phát triển ngôn ngữ một cách lành mạnh. Cha mẹ nên dành nhiều thời gian để trò chuyện, chia sẻ với con, giúp con khám phá những điều mới mẽ xoay quanh cuộc sống.
• Đọc sách, kể chuyện cũng là một trong các hoạt động cần thiết và hiệu quả đối với trẻ bị rối loạn ngôn ngữ. Thông qua các lời kể sinh động hay những hình ảnh thu hút, đầy màu sắc, trẻ nhỏ sẽ dần học hỏi được thêm những ngôn từ mới, những cách diễn đạt mới.
• Tạo cho trẻ nhiều cơ hội để được vui chơi, tham gia các hoạt động bên ngoài để trẻ được tiếp xúc với nhiều bạn bè, từ đó học hỏi thêm những từ ngữ mới.
• Âm nhạc có thể kích thích tốt khả năng phát triển ngôn ngữ ở trẻ nhỏ. Trẻ thường xuyên nghe nhạc, ca hát sẽ linh hoạt hơn trong việc sử dụng ngôn từ, thể hiện lời nói một cách cụ thể, rõ ràng.
• Hạn chế và kiểm soát thời gian sử dụng điện thoại, iPad ở trẻ nhỏ. Tránh việc để trẻ liên tục sử dụng các thiết bị thông minh trong thời gian dài bởi đây chính là yếu tố làm gia tăng khả năng làm cho trẻ bị chậm nói, rối loạn ngôn ngữ.
• Khi nói chuyện và trao đổi với trẻ, các bậc phụ huynh cũng nên chú ý đến ngôn ngữ, giọng điệu của mình. Cần nói chuyện rõ ràng, rành mạch, phát âm chuẩn xác, sắp xếp câu từ hoàn chỉnh để trẻ có thể nghe và học hỏi.
• Tuyệt đối không được khiển trách, chê cười khi trẻ nói sai. Thay vào đó hãy động viên và nhẹ nhàng hướng dẫn cho con cách sử dụng từ ngữ đúng, cùng con cố gắng nhiều hơn.
• Nếu trẻ đã đến tuổi đi học, các bậc phụ huynh cũng nên trao đổi với giáo viên của trẻ để cùng nhau thảo luận về các biện pháp hỗ trợ phù hợp.

Quá trình cải thiện rối loạn ngôn ngữ ở trẻ cần sự kiên trì và cố gắng trong thời gian dài. Mong rằng qua những chia sẻ trong bài viết trên đây, bạn đọc có thể hiểu hơn về chứng rối loạn  này và có cách hỗ trợ, đồng hành để giúp trẻ cải thiện các cản trở về ngôn ngữ, từ đó phát triển bản thân một cách toàn diện hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• 6 phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non hiệu quả
• Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Nguyên nhân và biện pháp cải thiện
• Trẻ 3 tuổi chậm phát triển ngôn ngữ và các biện pháp can thiệp
• Những tác hại của smartphone đối với trẻ em cực khủng khiếp