Các cột mốc phát triển về ngôn ngữ và giao tiếp ở trẻ cần biết

Năm năm đầu đời chính là giai đoạn quan trọng để mỗi trẻ nhỏ hình thành và phát triển tốt khả năng sử dụng ngôn ngữ, giao tiếp linh hoạt. Chính vì thế, việc hiểu và nắm rõ các cột mốc phát triển về ngôn ngữ và giao tiếp ở trẻ trong những năm tháng này sẽ giúp cho các bậc phụ huynh có thêm cơ hội để giúp trẻ học tập, rèn luyện, nâng cao kỹ năng cơ bản, từ đó có được nền tảng vững chắc hơn trong tương lai. 

Các cột mốc phát triển về ngôn ngữ và giao tiếp quan trọng ở trẻ 

Trong những năm phát triển đầu đời, trẻ nhỏ sẽ dần học hỏi thông qua việc quan sát, bắt chước những điều nhìn thấy xoay quanh cuộc sống. Theo đó, ngôn ngữ chính là yếu tố quan trọng cần được quan tâm và hỗ trợ phát triển sớm trong giai đoạn này để tạo nên nền tảng vững chắc giúp trẻ có thể hòa nhập, tương tác tốt với xã hội.

Theo nhận định của các chuyên gia thì trẻ trong khoảng 3 năm đầu đời đã bắt đầu sẵn sàng cho việc tiếp thu ngôn ngữ. Ngay từ khi mới chào đời, trẻ sơ sinh đã bắt đầu làm quen với các âm thanh, học cách phản ứng với âm thanh từ ngay khi còn trong bụng mẹ.

Trong giai đoạn này trẻ sẽ học tập và phát triển ngôn ngữ, khả năng giao tiếp thông qua nhiều hình thức khác nhau. Ở mỗi mốc phát triển khác nhau, trẻ nhỏ cũng sẽ có khả năng học tập và sử dụng ngôn ngữ, giao tiếp riêng biệt nên các bậc phụ huynh cần phải tìm hiểu để nắm rõ được các phương pháp tương tác, hỗ trợ hiệu quả đối với trẻ.

Cụ thể, các mốc phát triển ngôn ngữ và giao tiếp ở trẻ như sau:

1. Giai đoạn mang thai

Nhiều người thường hay cho rằng, quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ nhỏ chỉ diễn ra khi trẻ chào đời nhưng thực tế cho thấy rằng, trong giai đoạn còn ở trong bụng mẹ thì trẻ nhỏ đã có thể tiếp xúc và làm quen với các âm thanh khác nhau. Ở những tháng cuối thai kỳ, trẻ đã có thể lắng nghe và phân biệt được giọng nói của ba mẹ, các chuyển động của cơ thể, nhịp tim đập và những âm thanh quen thuộc khác từ bên ngoài.

Trong các nghiên cứu khoa học cho biết rằng, khi còn nằm trong bụng mẹ ở tuần thai thứ 24 trở đi thì trẻ đã có thể phân biệt được những cường độ âm thanh, các nhịp điệu, độ dài khác nhau. Chính vì lý do này mà các chuyên gia luôn khuyến khích ba mẹ thường xuyên trò chuyện, cho trẻ nghe nhạc trong quá trình mang thai, đặc biệt là cuối thai kỳ để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ ngay từ sớm.

2. Trẻ từ 0 đến 3 tháng tuổi

Trong 3 tháng tuổi đầu tiên, trẻ nhỏ dường như không giao tiếp bằng ngôn ngữ nhưng trẻ có thể tương tác qua ánh mắt, các cử chỉ tay chân. Mặc dù khả năng thính giác của trẻ trong giai đoạn này vẫn chưa thực sự được hoàn chỉnh nhưng trẻ vẫn có thể tạo ra một vài âm thanh nhỏ để phản ánh lại với môi trường xung quanh, phổ biến nhất là tiếng khóc.

Từ khi vừa mới sinh ra, trẻ thường sẽ sử dụng ánh mắt là phương tiện giao tiếp chính của mình. Lúc này, trẻ sơ sinh có thể nhận ra được những gương mặt quen thuộc, phân biệt được giọng nói của mẹ và những người thân bên cạnh.

Đến tháng thứ 2, trẻ nhỏ đã có thể phát ra một số âm thanh nhỏ, đơn giản và có xu hướng phản ứng, quay đầu tìm kiếm nơi phát ra âm thanh. Trong giai đoạn này trẻ cũng bắt đầu “hóng chuyện hơn”, biết cách lắng nghe những cuộc trò chuyện hoặc âm thanh quen thuộc hàng ngày.

3. Trẻ từ 3 đến 6 tháng tuổi

Bắt đầu từ tháng thứ 3,4 trở đi, trẻ nhỏ đã có thể tạo ra các phản ứng âm thanh rõ ràng và cụ thể hơn so với giai đoạn trước. Các bậc phụ huynh cũng có thể dễ dàng nhận thấy việc trẻ tạo ra được những âm thanh đơn giản để đáp lại sự giao tiếp của mọi người xung quanh, theo đó còn có kèm theo các cử chỉ tay chân, nụ cười.

Trong giai đoạn này, trẻ nhỏ cũng sẽ dần quan sát tốt hơn về khẩu hình miệng, các cử động miệng của người đối diện để có thể bắt chước, học hỏi. Lúc này, sự tương tác của trẻ đối với những người xung quanh cũng sẽ trở nên linh hoạt hơn, trẻ có thể hiểu được một số lời nói kèm hành động đơn giản hoặc thường xuyên được lặp đi lặp lại nhiều lần.

Khi được khoảng 6 tháng tuổi, trẻ nhỏ đã có thể phân biệt được giọng nói quen thuộc và biết cách quay đầu tìm kiếm âm thanh khi được gọi tên. Một số trẻ có thể lặp lại các âm tiết của lời nói, tạo ra các âm thanh ở cuống họng tương tự như các phụ âm.

4. Trẻ từ 6 đến 12 tháng tuổi

Bước vào giai đoạn từ 6 tháng tuổi trở đi, tốc độ phát triển ngôn ngữ và giao tiếp ở trẻ sẽ có sự chuyển biến rõ rệt, các thành tựu ngôn ngữ trong thời kỳ trước sẽ được phát huy mạnh mẽ hơn. Theo nghiên cứu khoa học nhận thấy, trẻ nhỏ ở cột mốc này sẽ có khả năng nghe và phát âm tốt hơn rất nhiều so với những tháng đầu đời.

Đây là thời điểm mà các bậc phụ huynh thường rất mong chờ vì trẻ đã có thể phát ra những âm thanh rõ hơn như ba ba, ma ma,…Đồng thời, trẻ cũng sẽ hiểu rõ hơn về ý nghĩa của từ ngữ, các con số và đưa ra những phản ứng chi tiết hơn khi được trò chuyện, chăm sóc, vui đùa, ôm ấp,…

Đặc biệt hơn, ở những trẻ từ sau 6 tháng, trẻ đã có thể phân biệt rõ hơn về những lời nói, hành vi tích cực, tiêu cực. Ví dụ, đối với những lời nói âu yếm, yêu thương, ôm ấp, cười đùa thì trẻ sẽ cảm thấy vui thích nhưng đối với những lời la mắng, trách phạt, răng đe thì trẻ có thể trở nên buồn bã, khóc mếu.

Khi bé gần 1 tuổi, lúc này sự phát triển ngôn ngữ và giao tiếp sẽ gia tăng mạnh mẽ hơn. Trẻ có thể bập bẹ tạo ra những âm thanh đầu tiên, có thể nói rõ được một vài từ đơn giản như ba, bà, ga, gà,…Đây được xem là một trong các cột mốc phát triển quan trọng về ngôn ngữ cho trẻ, giúp trẻ có được tiền đề để giao tiếp, tương tác tốt hơn.

5. Trẻ từ 12 đến 18 tháng tuổi

Phần lớn những đứa trẻ khi được khoảng 1 tuổi đã có thể sử dụng được một số từ cơ bản, trẻ bắt đầu tập nói và nói được những từ đầu tiên của tiếng mẹ đẻ. Đây được xem là bước tiến quan trọng đối với sự phát triển ngôn ngữ của trẻ, trẻ cũng bắt đầu bước sang một trang mới, mở ra hành trình chính thức cho việc học tập, nâng cao kỹ năng ngôn ngữ, giao tiếp.

Cho đến khoảng 17,18 tháng tuổi, trẻ nhỏ đã có thể hiểu rõ về việc sử dụng ngôn ngữ để gọi tên các sự vật, đồ vật, hiện tượng xảy ra xung quanh. Lúc này trẻ cũng có thể bắt đầu bập bẹ nói được những từ ngắn gọn nhưng không quá rõ ràng. Một số trẻ cũng có thể nghe hiểu các yêu cầu và sử dụng cử chỉ tay chân để nhắc đến các món đồ vật quen thuộc hoặc tìm kiếm chúng khi nhận được câu hỏi.

6. Trẻ từ 18 đến 24 tháng tuổi

Đối với cột mốc phát triển ngôn ngữ này, trẻ nhỏ đã có thể sử dụng được khoảng 6 đến 20 từ ngữ đơn giản và nhận biết tốt về lời nói, ngôn ngữ, yêu cầu của những người xung quanh. Trẻ đã có thể sử dụng ngôn ngữ để nói về các bộ phận trên cơ thể, các đồ vật quen thuộc hàng ngày, đặt câu hỏi đơn giản hoặc đưa ra những yêu cầu cá nhân của bản thân.

Trong giai đoạn này, trẻ nhỏ đã có thể lắng nghe và hiểu được những câu chuyện ngắn, trẻ cũng biết cách tập trung vào lời nói của những người xung quanh hoặc có xu hướng lặp lại những câu từ đơn giản khi nghe được. Khả năng bắt chước ngôn ngữ của trẻ 2 tuổi phát triển rất tốt, kèm theo đó trẻ sẽ có những cử chỉ, hành động khi giao tiếp, trò chuyện với mọi người.

7. Trẻ từ 24 đến 36 tháng tuổi

Khi chuyển sang giai đoạn 2 tuổi, tốc độ phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ nhỏ cũng sẽ gia tăng vượt bậc. Trẻ sẽ có những thời điểm bùng nổ về khả năng ăn nói, vốn từ vựng cũng được mở rộng và phát triển một cách nhanh chóng theo nhiều phương diện khác nhau.

Khi trẻ đã được hơn 2 tuổi thì khả năng học hỏi, quan sát và bắt chước trẻ trở nên vượt trội hơn so với giai đoạn trước. Không chỉ là khả năng ngôn ngữ mà trẻ cũng dần hình thành nên tính cách, sở thích riêng, biết cách bày tỏ về những cảm xúc, suy nghĩ, mong muốn cá nhân của mình.

Một số trẻ trong 2 năm đầu đời, tốc độ phát triển ngôn ngữ kém nhưng có thể bùng nổ một cách đáng ngạc nhiên trong giai đoạn từ 24 đến 36 tháng tuổi. Trẻ bắt đầu phát triển rõ về kỹ năng phát âm, biết cách sử dụng từ ngữ để gọi tên sự vật, hiện tượng và đáp lại những câu giao tiếp, yêu cầu đơn giản.

Khi đến tròn 3 tuổi, các bậc phụ huynh có thể thấy rõ về sự phát triển ngôn ngữ của trẻ bởi lúc này trẻ đã sở hữu được khoảng trên dưới 1.000 từ vựng. Đồng thời, trẻ cũng biết cách sử dụng câu đơn giản, nói được liên tục các câu có trên 5 âm tiết để biểu hiện về những nhu cầu cơ bản của mình.

8. Trẻ từ 3 đến 5,6 tuổi

Đối với mốc phát triển ngôn ngữ và giao tiếp này ở trẻ nhỏ thì ba mẹ có thể thấy rõ về sự trưởng thành trong cách nói chuyện, sử dụng ngôn từ linh hoạt, rành mạch. Trẻ ở độ tuổi này cũng bắt đầu đến trường, được gặp gỡ bạn bè, được giáo dục thông qua các phương pháp hiệu quả, phù hợp để phát triển tốt các kỹ năng cơ bản đúng với lứa tuổi.

Trong giai đoạn này, trẻ nhỏ cũng sẽ dần được khắc phục tốt về những lỗi sử dụng từ, phát âm, ngữ pháp câu và nói được một cách rõ ràng, cụ thể, chi tiết hơn. Phần lớn những trẻ từ 5 đến 6 tuổi đã có thể bày tỏ ý kiến của mình thông qua lời nói và có hơn 70% sẽ hiểu trẻ đang nói gì.

Đối với những trẻ từ 3 đến 6 tuổi thì phần lớn trẻ có thể nghe hiểu tất cả về những ngôn ngữ, hành vi quen thuộc khi giao tiếp. Trẻ có thể bắt chước và lặp lại một cách rành mạch thông qua những lời nói của ba mẹ, người thân và khả năng phát âm cũng sẽ trở nên chuẩn xác hơn.

Ba mẹ nên làm gì để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ hiệu quả?

Mặc dù ở mỗi giai đoạn khác nhau trẻ sẽ có tốc độ phát triển ngôn ngữ riêng biệt. Tuy nhiên, theo chia sẻ của các chuyên gia thì không phải bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể đáp ứng tốt so với mốc phát triển chung theo từng độ tuổi.

Khả năng phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ thường sẽ chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều các yếu tố khác nhau. Cụ thể như khả năng nhận thức, sức khỏe thể chất, tinh thần, môi trường sống, cách giáo dục,…

Hiện nay, có không ít các trường hợp trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, trẻ chậm nói gây nên nhiều cản trở đối với quá trình sinh hoạt, tương tác, học tập và năng lực của trẻ nhỏ. Chính vì thế, ngay từ những năm tháng đầu đời, các bậc phụ huynh cần phải đặc biệt quan tâm và dành nhiều thời gian để hỗ trợ, tạo dựng môi trường tích cực, phù hợp để nâng cao, kích thích khả năng ngôn ngữ của trẻ.

Do đó, để hỗ trợ trẻ nhỏ phát triển tốt về ngôn ngữ, các bậc phụ huynh nên chú ý áp dụng các biện pháp hiệu quả, an toàn sau:

1. Dành nhiều thời gian để trò chuyện, chia sẻ với con

Ngay từ khi còn ở trong bụng mẹ, trẻ nhỏ đã có thể tiếp xúc với các âm thanh bên ngoài và phân biệt về những giọng nói, chuyển động quen thuộc. Chính do đó, bắt đầu từ giai đoạn này, đặc biệt 3 tháng cuối thai kỳ, các bậc phụ huynh nên tích cực trò chuyện, cho trẻ nghe nhạc, thai giáo phù hợp để giúp trẻ trở nên thông minh, tạo tiền đề thúc đẩy ngôn ngữ hiệu quả.

Sau khi trẻ chào đời, các bậc phụ huynh cũng cần duy trì tốt thói quen trò chuyện, chia sẻ với con. Kể cả khi trẻ chưa biết nói và chưa có nhiều phản ứng với lời nói thì ba mẹ cũng cần thường xuyên tâm sự, nói về nhiều chủ đề xoay quanh đời sống để trẻ có thể lắng nghe, làm quen với ngôn ngữ một cách tự nhiên nhất.

2. Đọc sách và kể chuyện cho trẻ nghe

Theo lời khuyên của các chuyên gia thì hoạt động kể chuyện, đọc sách cho trẻ nếu được thực hiện trong giai đoạn sớm thì sẽ hỗ trợ rất tốt cho quá trình hình thành, phát triển về ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp, tư duy, nhận thức của trẻ nhỏ. Thông qua những câu chuyện phù hợp với lứa tuổi, trẻ sẽ được tiếp xúc tốt hơn với ngôn ngữ, cách phát âm, hình ảnh và phản ứng đối với nhiều tình huống khác nhau.

Tuy nhiên, để việc đọc sách mang đến hiệu quả tốt cho trẻ nhỏ thì các bậc phụ huynh cũng cần biết cách lựa chọn những loại sách phù hợp với từng giai đoạn phát triển khá nhau. Khi đọc sách, kể chuyện cũng cần chú ý về cách phát âm, cách sử dụng từ ngữ và diễn đạt thông qua giọng điệu để trẻ có thể dễ dàng tiếp thu và cảm thấy hứng thú hơn.

3. Tạo điều kiện vui chơi, vận động tích cực cho trẻ

Nhiều bậc phụ huynh thường lo sợ con cái sẽ gặp phải những tác động tiêu cực từ môi trường nên có xu hướng bảo bọc, che chở quá mức. Tuy nhiên, quan điểm này đôi khi chính là sự cản trở to lớn đối với quá trình phát triển của trẻ. Trẻ nhỏ không chỉ sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc học tập ngôn ngữ mà còn phải đối diện với nhiều thách thức trong việc hình thành các kỹ năng sống, kết nối xã hội.

Do đó, tùy vào độ tuổi và khả năng của mỗi đứa trẻ mà các bậc phụ huynh cũng nên tạo điều kiện thuận lợi để trẻ có thể vận động, tham gia các hoạt động vui chơi, thư giãn lành mạnh. Việc cho trẻ tiếp xúc với môi trường bên ngoài, gần gũi với bạn bè đồng trang lứa cũng chính là cách hiệu quả để trẻ gia tăng khả năng giao tiếp, phát triển ngôn ngữ một cách vượt trợi hơn.

4. Khen ngợi và động viên trẻ

Ở mỗi cột mốc khác nhau, tốc độ phát triển ngôn ngữ của trẻ cũng có phần riêng biệt. Do đó, khi nắm rõ những sự thay đổi đó, các bậc phụ huynh cũng nên biết cách để động viên và khuyến khích con học hỏi, nâng cao kỹ năng của bản thân.

Cụ thể, khi trẻ nói được một vài từ cơ bản nào đó, hãy dành cho trẻ những lời khen để trẻ cảm thấy vui vẻ, thích thú hơn trong việc tập nói. Đồng thời, tuyệt đối đừng chê bai hoặc cười cợt giọng nói của trẻ. Trong giai đoạn đang phát triển, trẻ có thể gặp khó khăn về phát âm, sử dụng từ ngữ chưa đúng. Lúc này, các bậc phụ huynh hãy nhẹ nhàng phân tích, hướng dẫn và điều chỉnh cho con để con có thể học hỏi một cách tốt hơn.

Mặt khác, mỗi đứa trẻ sẽ có năng lực ngôn ngữ khác nhau. Có những trẻ biết nói từ rất sớm nhưng cũng có trẻ cho đến gần 3 tuổi mới bộc lộ khả năng giao tiếp của mình. Vì thế, nếu con bạn chậm nói hơn so với mốc phát triển chung, bạn cũng đừng quá lo lắng và cũng không nên tạo áp lực, bắt ép trẻ phải học nói liên tục. Nếu cảm thấy quá lo lắng về tình trạng phát triển ngô ngữ ở trẻ, các bậc phụ huynh cũng có thể cân nhắc cho trẻ tiến hành thăm khám, chẩn đoán cụ thể để được bác sĩ chuyên khoa tư vấn, hỗ trợ hiệu quả.

Thông tin bài viết trên đây đã chia sẻ chi tiết về các cột mốc phát triển về ngôn ngữ và giao tiếp ở trẻ. Trong những năm tháng đầu đời, các bậc phụ huynh cần phải dành nhiều sự quan tâm, chăm sóc cho trẻ nhỏ và tạo điều kiện tốt nhất để trẻ có thể phát triển, nâng cao những kỹ năng cơ bản, tạo tiền để vững chắc cho quá trình học tập, trưởng thành sau này.

Có thể bạn quan tâm:

• 10 trò chơi giúp phát triển ngôn ngữ cho bé 0 – 3 tuổi hiệu quả nhất
• Những lợi ích tuyệt vời của việc đọc sách cho trẻ 2-5 tuổi
• 3 Phương pháp can thiệp rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em phổ biến
• 6 phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non hiệu quả