Trẻ nói ngọng: Nguyên nhân & Cách can thiệp, điều trị sớm

Nói ngọng là tình trạng thường gặp ở rất nhiều trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ từ 2 đến 4 tuổi. Một số trường hợp, tình trạng này có thể phát triển thành thói quen cho đến khi trưởng thành nên cha mẹ cần chú ý can thiệp sớm cho con.

Nói ngọng là gì?

Nói ngọng là một dạng rối loạn phát âm thường gặp ở nhiều trẻ nhỏ, đặc biệt là các trẻ đang trong giai đoạn tập nói, chưa phát triển hoàn toàn về khả năng sử dụng ngôn ngữ, chủ yếu là trẻ từ 2 đến 4 tuổi hoặc những trẻ ở độ tuổi mầm non, tiểu học. Nói ngọng thường được gọi bằng nhiều cách hiểu khác nhau, chẳng hạn như phát âm sai, phát âm lệch chuẩn hoặc lỗi phát âm.

Những trẻ nhỏ mắc phải tình trạng này thường nói chuyện không rõ ràng, phát âm sai lệch so với tiêu chuẩn chung và lời nói không được rành mạch, dễ gây hiểu lầm hoặc khó hiểu cho những người xung quanh. Tuy nhiên, phần lớn các tình trạng này đều có thể cải thiện tốt sau khi trẻ lớn lên, lúc các cấu trúc lưỡi, môi, hàm, răng của trẻ được hoàn thiện.

Tuy nhiên, nói ngọng ở trẻ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Có những trẻ vẫn duy trì tật nói ngọng cho đến những năm về sau và hình thành thói quen cho đến khi trưởng thành. Đây có thể là một dấu hiệu nguy hiểm cần được quan tâm và chú ý bởi nó có thể cảnh báo về một số vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nào đó ở trẻ, điển hình như rối loạn ngôn ngữ.

Dựa vào kết quả của nhiều cuộc nghiên cứu khoa học, các chuyên gia cũng đã chia chứng nói ngọng ở trẻ thành 2 dạng cơ bản:

• Nói ngọng thực thể: Do sự ảnh hưởng và biến đổi của bộ máy phát âm hoặc sự suy giảm hoạt động của hệ thần kinh trung ương.
• Nói ngọng cơ năng: Có thể liên quan đến quá trình rối loạn phát triển ngôn ngữ và không kèm theo các tổn thương khác.

Nguyên nhân trẻ nói ngọng

Tình trạng trẻ nói ngọng có thể khởi phát từ rất nhiều các nguyên nhân khác nhau, nó có thể mang tính chủ quan hoặc khách quan. Dựa vào một số cuộc nghiên cứu, khảo sát thực tế, các nhà khoa học đã nêu ra một số lý do thường gặp như:

• Do bẩm sinh: Không phải bất kỳ đứa trẻ nào khi sinh ra cũng may mắn có được sự phát triển bình thường và ổn định. Có những trẻ gặp phải các khiếm khuyết ở môi, răng, hàm như bị sứt môi, hở hàm ếch, dính thắng lưỡi, khớp cắn ngược, răng mọc lệch,…Tất cả những vấn đề này đều có thể gây nên nhiều cản trở đối với quá trình phát âm của trẻ nhỏ, là nguyên nhân làm cho nhiều trẻ bị nói ngọng kéo dài.
• Do suy giảm khả năng nghe: Nếu hoạt động của thính giác không được đảm bảo, trẻ không nghe được hoặc nghe kém cũng có thể dẫn đến tình trạng nói không rõ, nói sai, nói ngọng. Ngoài ra, chứng nói ngọng của trẻ cũng có thể liên quan đến tình trạng viêm tai giữa. Nếu viêm tai giữa ở mức độ nghiêm trọng thì chứng nói ngọng có thể kéo dài vĩnh viễn, không thể phục hồi.
• Do bắt chước: Trẻ nhỏ thường học ngôn ngữ bằng cách bắt chước và nếu trẻ thường xuyên được tiếp xúc với những người có tật nói ngọng thì nhiều khả năng trẻ cũng sẽ phát âm giống họ.
• Do thói quen: Nhiều trẻ nói ngọng do thói quen nũng nịu, nói kéo dài của mình ngay từ khi tập nói. Khi tình trạng này không được can thiệp và điều chỉnh tốt thì nhiều khả năng trẻ sẽ hình thành thói quen cho đến khi đi học và trưởng thành.
• Do ngậm núm vú giả: Trẻ nhỏ thường rất yêu thích việc ngậm núm vú giả, nhiều trẻ liên tục ngậm ở mọi lúc mọi nơi và duy trì đều này cho đến lớn. Tuy nhiên, việc giữ thói quen ngậm ti giả sẽ khiến cho lưỡi của trẻ luôn ở trong trạng thái thè ra ngoài, lưỡi bị bẹt ra nên khi nói chuyện trẻ cũng có thói quen đó khiến cho âm thanh được phát ra bị lệch đi, không chuẩn.
• Do các bệnh đường hô hấp: Các vấn đề bệnh lý có liên quan đến hô hấp như nghẹt mũi, hen suyễn, khó thở khiến cho nhiều trẻ liên tục phải thở bằng miệng, lâu ngày sẽ làm ảnh hưởng đến khả năng phát âm và gây ngọng. Khi nói trẻ sẽ khó khép miệng lại nên việc phát âm “z” và “s” sẽ gặp nhiều khó khăn, thường sẽ kéo dài ra hơn so với bình thường khiến cho âm thanh bị lệch chuẩn.
• Do rối loạn hành vi: Thói quen thường xuyên xem điện thoại, tivi, máy tính, iPad của trẻ nhỏ thời nay cũng có thể là yếu tố làm gia tăng nguy cơ nói ngọng ở trẻ. Nếu như thông thường, trẻ nhỏ sẽ học ngôn ngữ thông qua việc nghe – nói thì bây giờ trẻ sẽ có xu hướng tiếp thu thông qua việc nhìn – nói khiến cho ngôn ngữ bị rối loạn. Hơn thế, nhiều trẻ còn kèm theo các hành vi tiêu cực như la hét, chống đối, cáu gắt, kích động, tăng động quá mức.
• Do sự chưa hoàn thiện của các bộ phận phát âm: Trẻ nhỏ dưới 4 tuổi thường vẫn chưa phát triển toàn diện về lưỡi, răng, môi, hàm nên việc phát âm, nói chuyện có phần không được rõ ràng, chuẩn xác. Tình trạng này có thể được dần cải thiện theo thời gian mà không cần can thiệp quá nhiều.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nói ngọng ở trẻ. Trẻ nhỏ từ 2 đến 4 tuổi nói ngọng được xem là vấn đề bình thường và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu trẻ 5 tuổi vẫn nói ngọng không rõ thì cần được quan tâm và chú ý nhiều hơn. Các bậc phụ huynh cũng nên chủ động đưa trẻ tiến hành thăm khám và tìm ra nguyên nhân để có biện pháp khắc phục tốt.

Biểu hiện của trẻ nói ngọng

Trẻ nói ngọng có biểu hiện rất rõ ràng và dễ nhận biết. Các bậc phụ huynh hoặc những thân trong gia đình có thể dễ dàng phát hiện tật nói ngọng của trẻ thông qua các triệu chứng sau:

• Âm thanh phát ra khi nói chuyện không được rõ.
• Các âm tiết có thể bị mất hoặc lệch âm.
• Tốc độ nói nhanh nhưng khó nghe, khiến cho người khác khó hiểu những điều trẻ đang muốn diễn đạt.
• Một số trẻ khó nói, khó phát âm, khi nói sẽ nói chậm, nói từng từ, từng chữ.
• Gặp khó khăn trong việc cử động lưỡi, môi, hàm,…
• Hơi thở không được ổn định, nhịp thở ngắn khi cố gắng nói, phát âm.

Trẻ nói ngọng có gây ảnh hưởng gì không?

Một số bậc phụ huynh khi thấy con mình nói ngọng một vài từ ngữ thường cho rằng đó là sự dễ thương, đáng yêu và thoải mái để trẻ đều đó. Tuy nhiên, tình trạng nói ngọng nếu không được can thiệp tốt và kéo dài dai dẳng sẽ gây nên nhiều cản trở đối với đời sống, khả năng học tập của trẻ nhỏ.

Điều ảnh hưởng đầu tiên và lớn nhất đối với những trẻ nói ngọng đó chính là khả năng giao tiếp bị hạn chế. Phần lớn những trẻ nói ngọng, nói không chuẩn sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc nói để người khác hiểu rõ ý mình muốn truyền đạt. Điều này gây nên sự cản trở lớn trong quá trình tương tác và dần tạo nên khoảng cách giữa trẻ với những người xung quanh.

Một vài trường hợp do nói ngọng, nói không chuẩn xác, phát âm sai lệch khiến cho trẻ liên tục bị mọi người xung quanh chế cười, chọc ghẹo. Điều này làm cho trẻ cảm thấy thiếu tự tin, xấu hổ và e ngại việc giao tiếp với mọi người xung quanh.

Không ít các trẻ nhỏ hình thành tâm lý chán nản, buồn bã, tổn thương tinh thần vì những lời chê bai, cười nhạo của người khác. Tình trạng này nếu không được can thiệp tốt sẽ làm gia tăng nguy cơ phát triển chứng trầm cảm, lo âu ở nhiều trẻ nhỏ.

Ngoài ra, đối với những trẻ đã đến tuổi đi học nhưng vẫn còn nói ngọng sẽ gây nên nhiều sự cản trở đối với quá trình học tập của trẻ nhỏ. Trẻ khó có thể diễn đạt rõ ràng các ý muốn của mình với thầy cô, bạn bè hoặc một số trường hợp trẻ nói ngọng và viết theo ngôn ngữ nói khiến cho kết quả học tập không được đảm bảo tốt.

Nhìn chung, tật nói ngọng của trẻ nhỏ gây nên nhiều cản trở đối với đời sống, làm suy giảm chất lượng cuộc sống của trẻ nhỏ và ảnh hưởng lớn đến các mối quan hệ, khả năng học tập của trẻ. Chính vì thế, các bậc phụ huynh cần kịp thời phát hiện và điều chỉnh tốt cho trẻ, giúp trẻ cải thiện phát âm để giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ linh hoạt hơn.

Cách can thiệp sớm cho trẻ nói ngọng

Như đã chia sẻ, tình trạng trẻ dưới 4 tuổi nói ngọng có thể không cần can thiệp và trẻ sẽ có khả năng cải thiện, điều chỉnh phát âm khi lớn lên. Tuy nhiên, nếu nói ngọng vẫn xuất hiện ở trẻ từ 5 tuổi trở lên thì các bậc phụ huynh nên chủ động cho trẻ tiến hành thăm khám và can thiệp sớm để tránh các ảnh hưởng tiêu cực về sau.

Quá trình điều trị cho trẻ nói ngọng thường sẽ phụ thuộc nhiều vào nguyên nhân. Do đó, trẻ cần được thăm khám, đánh giá và tìm hiểu rõ về lý do gây ra tình trạng phát âm sai, từ đó bác sĩ chuyên khoa mới có thể cân nhắc đưa ra phương pháp can thiệp phù hợp.

Đối với những trẻ nói ngọng xuất phát từ các vấn đề thính giác, lưỡi, miệng, môi, hàm thì cần khắc phục tốt các khiếm khuyết. Hoặc nói ngọng do các ảnh hưởng của môi trường sinh hoạt, các thói quen không lành mạnh thì cần được điều chỉnh kịp thời để giúp trẻ cải thiện tốt hơn.

Song song với các biện pháp điều trị chuyên môn của bác sĩ thì gia đình, người thân cũng cần quan tâm và hỗ trợ trẻ thật tốt ngay tại nhà. Cụ thể một số biện pháp được khuyến khích áp dụng như:

• Đầu tiên, hãy chú ý đến phát âm và cách nói chuyện của các thành viên trong gia đình hoặc những người thường xuyên tiếp xúc, trò chuyện với trẻ. Hạn chế cho trẻ tương tác với những người có tật nói ngọng.
• Khi trẻ phát âm sai, hãy từ từ uốn nắn và chỉnh sửa cho trẻ bằng cách tạo ra các âm thanh chuẩn để trẻ học hỏi và tiếp thu tốt hơn.
• Tuyệt đối không được cười nhạo, chê trách khi trẻ không thể phát âm tốt.
• Hạn chế và kiểm soát thời gian sử dụng điện thoại hoặc các thiết bị công nghệ của trẻ.
• Khuyến khích và tạo điều kiện để trẻ được tham gia các hoạt động ngoài trời, giao lưu với nhiều bạn bè cùng trang lứa.
• Cho trẻ nghe nhạc nhiều hơn để giúp trẻ gia tăng vốn từ và cải thiện kỹ năng chủ động nghe ở những trẻ có thính giác kém.
• Tạo cho trẻ môi trường sinh hoạt thoải mái, không nên gây áp lực hoặc thúc ép trẻ quá mức.
• Thường xuyên kể chuyện, đọc sách cho trẻ nghe. Khi ấy hãy cố nhấn mạnh những từ ngữ hoặc âm tiết mà trẻ thường xuyên sử dụng sai để trẻ hiểu và điều chỉnh tốt hơn.
• Đối với những trẻ nói ngọng, trẻ có thể không thể nhận thức tốt về hành vi của mình nên phụ huynh cần thường xuyên nhắc đi nhắc lại những lỗi sai ở trẻ để trẻ có thể ghi nhớ và điều chỉnh ngay lập tức.
• Không nên nhại lại lời nói của trẻ bởi như thế trẻ sẽ không thể ý thức được việc nói ngọng của bản thân.

Trẻ nói ngọng là một tình trạng thường gặp ở nhiều trẻ nhỏ và cần được can thiệp, hỗ trợ kịp thời để tránh những hệ lụy, ảnh hưởng nghiêm trọng về sau. Mong rằng qua những thông tin trong bài viết này, bạn đọc có thể hiểu hơn về tình trạng ngọng ở trẻ và có các khắc phục hiệu quả để trẻ cải thiện tốt hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ nói nhiều nhưng không rõ là bình thường hay bất thường?
• Bài tập môi miệng cho trẻ tự kỷ học nói, phát triển ngôn ngữ
• Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt ở trẻ và các biện pháp giúp cải thiện
• Trẻ khuyết tật ngôn ngữ: Các dạng hay gặp & dấu hiệu nhận biết