Trẻ chậm phát triển trí tuệ: Biểu hiện, Chăm sóc phục hồi chức năng

Trẻ chậm phát triển trí tuệ thường sẽ phải đối diện với rất nhiều các khiếm khuyết có liên quan đến quá trình phát triển trí não. Tình trạng này thường khởi phát từ sớm đối với trẻ dưới 18 tuổi và nếu không được can thiệp kịp thời sẽ gây nên nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe, đời sống của trẻ. 

Trẻ chậm phát triển trí tuệ là gì?

Chậm phát triển trí tuệ là tình trạng đáng lo ngại thường xảy ra ở trẻ nhỏ. Các triệu chứng của tình trạng này thường khởi phát sớm trước tuổi 18 và có thể kéo dài dai dẳng cho đến khi trưởng thành.

Đây được xem là một trong những sự khiếm khuyết to lớn về quá trình phát triển trí não của mỗi đứa trẻ. Nó gây ra nhiều mặt hạn chế về hoạt động và chức năng của não bộ khiến cho trẻ gặp nhiều khó khăn trong quá trình giao tiếp, tương tác, đối thoại, hành xử xã hội hoặc thậm chí dần mất đi khả năng tự chăm sóc cho chính mình.

Do hoạt động của não bộ bị hạn chế và có quá trình phát triển toàn diện chậm hơn mức bình thường nên trẻ nhỏ sẽ có chỉ số thông minh thấp hơn so với các bạn cùng trang lứa hoặc có khi là dưới mức trung bình. Hầu hết các hoạt động, khả năng sinh hoạt hàng ngày của trẻ đều sẽ bị hạn chế và chậm hơn so với các bạn khác.

Tuy nhiên, chậm phát triển trí tuệ ở trẻ thường xuất hiện ở nhiều mức độ khác nhau. Có những trẻ chậm phát triển nhẹ vẫn có chỉ số IQ tốt và có khả năng đi học, tiếp thu kiến thức. Nhưng cũng có trường hợp trẻ chậm phát triển trí tuệ ở mức độ nghiêm trọng thì dường như trẻ không thể học bất cứ kỹ năng nào và cũng không có khả năng chăm sóc, bảo vệ bản thân.

Cụ thể, tình trạng này được chia thành 4 mức độ như sau:

1. Mức độ nhẹ

Trẻ chậm phát triển trí tuệ ở mức độ nhẹ vẫn có khả năng đi học và tiếp thu kiến thức nhưng phần lớn trẻ sẽ phải mất nhiều thời gian để ghi nhớ, thực hành. Theo nghiên cứu nhận thấy rằng, những trẻ ở mức độ này vẫn có chỉ số IQ đạt từ 50 đến 75.

Cho dù khả năng học hỏi và tiếp thu thông tin hay các kỹ năng như đọc, viết, vẽ, giao tiếp,…của trẻ vẫn còn nhiều mặt hạn chế nhưng nếu trẻ được hỗ trợ một cách hợp lý thì vẫn có thể học tập tốt. Những đứa trẻ này trong tương lai vẫn có thể phát triển ổn định và tự chăm sóc tốt cho chính mình.

Các chuyên gia cho biết rằng, phần lớn những trẻ bị chậm phát triển về trí tuệ đều ở mức độ này. Số liệu thống kê nhận thấy rằng, có đến hơn 80% các trường hợp chậm phát triển trí tuệ đều ở mức độ nhẹ và có thể được cải thiện tốt.

2. Mức độ trung bình

Ở mức độ này, IQ của trẻ sẽ dần thấp hơn, rơi vào khoảng từ 35 cho đến 55. Trong thực tế thì những đứa trẻ này vẫn có khả năng học viết, đọc và biết được những kỹ năng cơ bản nếu được hỗ trợ tốt, tuy nhiên trẻ sẽ mất rất nhiều thời gian để tiếp thu và rèn luyện nó.

Mặc dù trẻ chậm phát triển ở mức độ trung bình vẫn có thể tự chăm sóc cho bản thân, trẻ có khả năng thực hiện được những hoạt động sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, tắm rửa, thay quần áo,…Tuy nhiên, trẻ vẫn rất cần sự hỗ trợ, chăm sóc và theo dõi từ những người xung quanh.

3. Mức độ nặng

Nếu rơi vào mức độ này, chỉ số IQ của trẻ chỉ còn khoảng 20 đến 40 nhưng trẻ vẫn có khả năng để học những kỹ năng tự chăm sóc bản thân hoặc các vấn đề cơ bản của cuộc sống. Tuy nhiên, trẻ vẫn cần có sự giám sát và bảo vệ của những người thân bên cạnh.

Theo lời khuyên của các chuyên gia thì những trường hợp này cần phải được sống trong môi trường tập thể để luôn có người quan sát và chăm sóc cho trẻ. Tuy nhiên, tỷ lệ trẻ em bị chậm phát triển ở mức độ này chiếm khá thấp, chỉ khoảng 3 đến 5%.

4. Mức độ rất nặng

Đây được xem là mức độ cực kỳ nghiêm trọng của tình trạng chậm phát triển trí tuệ. Tuy nhiên, tỷ lệ chiếm rất thấp, khoảng dưới 2%. Những trẻ này chỉ có mức IQ khoảng dưới 20% nên khả năng học tập của trẻ bị hạn chế rất nhiều, trẻ luôn cần có sự giúp đỡ và hỗ trợ từ những người xung quanh.

Biểu hiện của trẻ chậm phát triển trí tuệ

Các biểu hiện của trẻ chậm phát triển trí tuệ thường khởi phát trước tuổi 18 và gây nên nhiều sự cản trở trong quá trình sinh hoạt, học tập của trẻ nhỏ. Cha mẹ cần chú ý quan sát và nhận biết sớm thông qua các dấu hiệu sau đây:

• Mức độ phát triển của trẻ chậm hơn so với bình thường, trẻ không đạt được những mốc phát triển ổn định.
• Trẻ khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ, lời nói, hay nói ngọng, nói không rõ ràng, nói lắp,…
• Trẻ biết bò, biết đi, biết ngồi chậm hơn so với bình thường.
• Khả năng ghi nhớ của trẻ kém.
• Trẻ gặp nhiều khó khăn trong việc hiểu và thực hiện theo những điều cơ bản.
• Khả năng tư duy, logic của trẻ thấp.
• Trẻ không thể tự đưa ra quyết định hay lựa chọn riêng của mình.
• Gặp nhiều cản trở và khó khăn trong quá trình học tập.
• Trẻ dù đã lớn nhưng vẫn có những hành động, cư xử như trẻ con.
• Trẻ gặp nhiều khó khăn trong việc học tập các kỹ năng đơn giản như ăn uống, rửa mặt, thay quần áo,…
• Khả năng tập trung kém, thường hay lơ là, không chú ý.
• Trẻ không thể giao tiếp, tương tác với những người xung quanh.
• Trẻ gặp vấn đề về thị giác, thính giác.

Bên cạnh những triệu chứng đó, trẻ chậm phát triển trí tuệ còn có những hành vi bất thường như:

• Hay cáu gắt, bướng bỉnh, kích động.
• Thường sống phụ thuộc, dựa dẫm vào người khác.
• Có tính hiếu chiến cao.
• Không thể kiểm soát tốt các hành vi, cảm xúc của bản thân.
• Có xu hướng tự gây thương tích cho chính mình.
• Thiếu tự tin, thu mình.
• Khả năng chịu đựng bị hạn chế.

Nhìn chung, những trẻ chậm phát triển trí tuệ thường bị hạn chế về mặt học tập. Trẻ vẫn có khả năng tiếp thu kiến thức nhưng cần rất nhiều thời gian để có thể ghi nhớ và thực hiện nó. Đồng thời, những đứa trẻ này thường chỉ có trí nhớ ngắn hạn, trẻ không thể nhớ được những thông tin cơ bản như số điện thoại, tên đường hoặc kể cả sự kiện vừa xảy ra trước đó.

Tuy nhiên, cũng còn tùy thuộc vào mức độ chậm phát triển trí tuệ của mỗi trẻ mà các triệu chứng sẽ biểu hiện khác nhau. Cha mẹ cần dành thời gian quan tâm, chăm sóc con nhỏ để có thể kịp thời phát hiện ra những dấu hiệu bất thường ở trẻ, nhanh chóng đưa trẻ đi thăm khám để được can thiệp tốt nhất.

Nguyên nhân trẻ chậm phát triển trí tuệ

Tình trạng trẻ chậm phát triển trí tuệ hiện nay đang ngày càng gia tăng đáng kể. Tuy nhiên, cha mẹ cũng không nên quá lo ngại hay cảm thấy xấu hổ về vấn đề này. Cũng bởi, trẻ chậm phát triển nếu được phát hiện và can thiệp kịp thời vẫn có thể được cải thiện tốt, trẻ vẫn có thể học hỏi và tiếp thu những kiến thức, kỹ năng cần thiết.

Tuy nhiên, để có thể đồng hành và hỗ trợ trẻ thật tốt thì trước tiên các bậc phụ huynh nên tìm hiểu cụ thể về nguyên nhân gây ra sự hạn chế về quá trình phát triển ở trẻ nhỏ, từ đó mới có thể lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp. Theo chia sẻ của các nhà nghiên cứu thì tình trạng này thường sẽ xuất phát từ các lý do sau:

1. Do yếu tố di truyền

Kết quả của rất nhiều các nghiên cứu khoa học nhận thấy rằng, sự chậm phát triển ở trẻ nhỏ có liên quan đến các yếu tố di truyền. Cụ thể, nếu như bố mẹ mắc phải các vấn đề về sự phát triển thần kinh, não bộ thì con sinh ra sẽ có tỷ lệ chậm phát triển cao hơn so với những đứa trẻ khác.

Bên cạnh đó, các chuyên gia còn cho biết thêm, những căn bệnh có liên quan đến rối loạn chuyển hóa, điển hình như chứng Phenylceton niệu nếu xuất hiện ở bố mẹ thì khả năng cao trẻ nhỏ cũng sẽ bị ảnh hưởng. Do đó, quá trình thăm khám và tìm nguyên nhân thường sẽ được khai thác dựa trên tiền sử bệnh lý của những người thân trong gia đình.

2. Do ảnh hưởng của môi trường sống

Môi trường sống cũng chính là một trong các yếu tố góp phần lớn trong việc hình thành nhân cách và phát triển trí tuệ ở mỗi trẻ nhỏ. Nếu trẻ liên tục phải sống trong môi trường có quá nhiều chất độc hại, bị ô nhiễm nghiêm trọng thì trẻ có có thể phát triển một cách toàn diện, đặc biệt là về trí não.

Bên cạnh đó, nếu môi trường sống trong gia đình thiếu sự yêu thương, chăm sóc và bao bộc của cha mẹ thì cũng có thể khiến trẻ dần trở nên thu mình, thụ động. Trẻ nhỏ phải thường xuyên đối diện với bạo lực, sự lạnh nhạt của chính những người thân trong gia đình sẽ phải gánh chịu những tổn thương nặng nề về mặt tinh thần, từ đó gây tác động đến hoạt động của não bộ.

3. Do các vấn đề xảy ra trong quá trình mang thai

Giai đoạn mang thai có sự ảnh hưởng rất lớn đối với quá trình phát triển của thai nhi. Nếu trong thời kỳ này, phụ nữ không thể duy trì một lối sống lành mạnh, cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết thì sẽ làm gia tăng nguy cơ bị chậm phát triển trí tuệ ở trẻ nhỏ ngay từ khi chào đời.

Thai nhi nếu không được bổ sung đủ chất sẽ dần bị suy nhược về mặt thể chất và chậm phát triển về hoạt động của não bộ ngay khi còn trong bụng mẹ. Tình trạng này sẽ kéo dài cho cho đến khi trẻ được sinh ra và lớn lên nếu không được hỗ trợ kịp thời.

Cụ thể một số thói quen tiêu cực của mẹ bầu có thể ảnh hưởng đến trẻ như:

• Quá trình mang thai mẹ bầu ăn uống không đều độ, thường xuyên bỏ bữa, không cung cấp đủ dinh dưỡng cho cơ thể.
• Hay có thói quen sử dụng rượu bia, thuốc lá, các chất kích thích, gây nghiện, đặc biệt là trong 3 tháng đầu của thai kỳ.
• Mẹ bầu bị huyết áp cao gây ảnh hưởng đến lượng máu lưu thông trong cơ thể và tác động đến bào thai khiến cho quá trình phát triển não bộ của thai nhi bị cản trở.
• Mẹ bầu mắc phải các vấn đề bệnh lý như nhiễm ký sinh trùng, bệnh rubella, nhiễm virus, rối loạn tuyến sữa cũng có nguy cơ khiến trẻ bị chậm phát triển trí tuệ.

4. Do chấn thương hoặc bệnh lý liên quan

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh còn rất yếu ớt và hệ miễn dịch của trẻ vẫn chưa thể phát triển một cách toàn diện nhất. Lúc này trẻ không có nhiều khả năng để tự bảo vệ bản thân và chống chọi lại các tác nhân gây hại từ bên ngoài.

Chính vì thế, trẻ rất dễ mắc phải các bệnh lý nguy hiểm như thủy đậu, sởi nếu không được tiêm phòng đầy đủ. Tình trạng này có thể làm ảnh hưởng đến quá trình phát triển và hoạt động của não bộ và gây nên sự chậm phát triển ở nhiều trẻ nhỏ.

Bên cạnh đó, những chấn thương nghiêm trọng ở não bộ hoặc các vấn đề bệnh lý như nhiễm trùng não, viêm não cũng để lại nhiều hậu quả đáng tiếc. Hoạt động của não bộ có thể gặp nhiều khó khăn nếu trẻ bị va đập mạnh vào đầu, té từ trên cao xuống, tai nạn nghiêm trọng,….

Làm thế nào để chăm sóc và phục hồi sức trẻ cho trẻ chậm phát triển trí tuệ?

Chậm phát triển trí tuệ ở trẻ được diễn ra với nhiều mức độ khác nhau. Tùy vào mỗi tình trạng của trẻ mà các chuyên gia sẽ có phương pháp can thiệp hiệu quả và phù hợp nhất.

Tuy nhiên, lời khuyên dành cho các bậc phụ huynh đó chính là kịp thời phát hiện các dấu hiệu bất thường của trẻ và cho trẻ tiến hành cải thiện càng sớm càng tốt. Chậm phát triển trí tuệ gây nên nhiều cản trở trong đời sống ở trẻ nhỏ, nhưng nếu có biện pháp hỗ trợ tốt thì trẻ hoàn toàn có thể phục hồi các mặt hạn chế của mình để tự chăm sóc cho bản thân và phát triển ổn định.

Ngay khi nhận thấy các biểu hiện chậm phát triển trí tuệ của trẻ, cha mẹ nên nhanh chóng đưa trẻ đến thăm khám tại các bệnh viện, cơ sở chuyên khoa để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời. Sau quá trình thăm khám, bác sĩ sẽ cân nhắc để hướng dẫn một số cách điều trị như sau:

1. Can thiệp giáo dục

Trẻ chậm phát triển trí tuệ cần được can thiệp giáo dục ngay từ sớm, trẻ nên được theo học tại các trường chuyên biệt để được hỗ trợ tốt hơn. Theo lời khuyên của các chuyên gia thì trẻ cần được giáo dục ngay từ nhỏ, bắt đầu từ khoảng 3 tháng tuổi và kéo dài cho đến khi trẻ có thể phục hồi tốt.

Tại các trường giáo dục đặc biệt, trẻ sẽ được hỗ trợ bằng nhiều biện pháp khác nhau với mục đích nâng cao các kỹ năng cơ bản trong cuộc sống, cụ thể như thay đồ, ăn uống, vệ sinh cá nhân, đọc, viết, giao tiếp,…Khi trẻ dần học tập được những kỹ năng cần thiết này, trẻ cũng sẽ trở nên tự tin hơn, thoải mái tương tác và hòa nhập tốt hơn với mọi người xung quanh.

Các giáo viên và chuyên viên tại đây sẽ lựa chọn các phương pháp giáo dục phù hợp cho mỗi trường hợp trẻ khác nhau, để có thể đáp ứng tốt mức độ chậm phát triển của trẻ nhỏ. Tuy nhiên, quá trình này cũng cần sự hỗ trợ và đồng hành từ chính cha mẹ, người thân trong gia đình.

Các bậc phụ huynh cũng nên tham khảo và tìm hiểu về các phương pháp giúp trẻ cải thiện ngay tại nhà. Hãy luôn đồng hành và hỗ trợ trẻ thật tốt để trẻ có thể dần cải thiện tốt khiếm khuyết của bản thân, nâng cao khả năng nhận thức, hành vi, trí tuệ của mình.

Tuy nhiên, quá trình rèn luyện và giáo dục cho trẻ bị chậm phát triển trí tuệ có thể gặp rất nhiều cản trở và khó khăn. Thời gian đầu trẻ có thể không đáp ứng tốt các biện pháp can thiệp nên phụ huynh cần phải nỗ lực, kiên trì trong thời gian dài để cùng trẻ vượt qua giai đoạn gian nan này.

2. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý tuy không thể can thiệp và hỗ trợ trẻ có thể phát triển trí não một cách ổn định. Tuy nhiên, phương pháp này sẽ giúp trẻ phục hồi tốt các bất ổn về mặt tinh thần, cảm xúc.

Theo chia sẻ thực tế nhận thấy rằng, những trẻ chậm phát triển trí tuệ thường khó có thể kiểm soát được hành vi và cảm xúc của bản thân. Trẻ rất dễ xúc động, hay lo lắng, sợ hãi quá mức và có xu hướng thực hiện các hành vi tiêu cực, tự làm hại đến chính mình.

Do đó, trị liệu tâm lý sẽ giúp trẻ dần ổn định hơn về hành vi, nhận thức và điều chỉnh những thói quen tiêu cực theo chiều hướng lành mạnh hơn. Trẻ nhỏ sẽ được trao đổi trực tiếp cùng với chuyên gia để hiểu rõ hơn tình trạng sức khỏe của bản thân và thay đổi suy nghĩ, kiểm soát sự căng thẳng, lo lắng của chính mình.

3. Hỗ trợ tại nhà

Bên cạnh việc áp dụng tốt các phương pháp điều trị chuyên khoa thì trẻ chậm phát triển trí tuệ cũng cần được hỗ trợ và giúp đỡ ngay tại nhà. Cha mẹ cần chú ý quan tâm trẻ nhiều hơn, dành cho trẻ nhiều thời gian và hỗ trợ trẻ thay đổi một số thói quen sinh hoạt lành mạnh.

• Chú ý bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng cho trẻ nhỏ, chủ yếu là các thực phẩm giàu chất béo Omega 3, các nhóm thực phẩm hỗ trợ tốt cho não bộ. Đồng thời, cần hạn chế các món ăn nhiều dầu mỡ, gia vị, các đồ ăn đóng hộp, chế biến sẵn.
• Thường xuyên cho trẻ vận động, tập luyện thể dục thể thao để nâng cao sức đề kháng, giúp trẻ linh hoạt và năng động hơn.
• Hướng dẫn trẻ thực hiện các công việc đơn giản, phù hợp với lứa tuổi.
• Quan tâm đến giấc ngủ của trẻ, đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc, ngủ ngon.
• Dành thời gian chia sẻ, trò chuyện với trẻ nhiều hơn.
• Xây dựng cho trẻ những thói quen và hoạt động tốt như đọc sách, nghe nhạc, chơi các trò chơi vận động não bộ,…
• Dành cho trẻ những lời khen, động viên để trẻ có thêm nhiều động lực và cố gắng hơn.
• Tạo cho trẻ nhiều không gian vui chơi, khám phá thú vị.

Trẻ chậm phát triển trí tuệ sẽ gặp rất nhiều các trở ngại trong đời sống, thậm chí có nhiều trường hợp nặng trẻ còn không có khả năng tự chăm sóc bản thân và luôn cần sự giám sát, hỗ trợ của người thân. Hy vọng qua thông tin chia sẻ của bài viết này, bạn đọc sẽ hiểu thêm về tình trạng của trẻ và kịp thời can thiệp để giúp trẻ cải thiện hiệu quả hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• Trẻ chậm nói: Nguyên nhân, Dấu hiệu và Phương pháp điều trị
• Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ: Nguyên nhân và biện pháp cải thiện
• Trẻ chậm nói có ảnh hưởng đến trí tuệ không? Cần làm gì?
• Trẻ chậm nói đơn thuần là gì? Biểu hiện và Cách khắc phục